تفسیر نمونه جلد 20

اما به عقيده علماى اماميه بر اساس رواياتى كه از اهل بيت (ع) وارد شده محل سجده همان جمله" تعبدون" است، و اين از سجده‏هاى واجب قرآن مى‏باشد.

توجه به اين نكته نيز لازم است كه آنچه واجب است اصل سجده مى‏باشد، اما ذكر آن مستحبّ است، در روايتى مى‏خوانيم كه در سجده اين ذكر را بگويد"
لا اله الا اللَّه حقا حقا، لا اله الا اللَّه ايمانا و تصديقا، لا اله الا اللَّه عبودية و رقا سجدت لك يا رب تعبدا و رقا، لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذليل خائف مستجير
" «1».

بار ديگر به آيات توحيد كه زمينه‏ساز مساله معاد است باز مى‏گردد، و اگر قبلا سخن از خورشيد و ماه و آيات سماوى بود در اينجا سخن از آيات ارضى و زمينى است.

مى‏فرمايد:" از آيات او اين است كه زمين را خاشع و خاضع و خشك و بى‏حركت مى‏يابى، اما هنگامى كه قطره‏هاى حياتبخش آب باران را بر آن مى‏فرستيم به جنبش در مى‏آيد، و افزايش مى‏يابد و نمو مى‏كند" (وَ مِنْ آياتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ).

زمينى خشك و مرده و بى‏حركت كجا، و اين همه آثار حيات و جلوه‏هاى گوناگون آن كجا؟ كدام قدرت است كه با نزول چند قطره باران از خاك مرده اينهمه حركت و جنبش و حيات مى‏آفريند؟ اين يكى از نشانه‏هاى علم و قدرت بى پايان پروردگار و علائم وجود ذيجود او است.

سپس از اين مساله روشن توحيدى يعنى مساله" حيات" كه هنوز اسرارش براى بزرگترين دانشمندان كشف نشده، با يك انتقال سريع و جالب به مساله معاد

(1)" وسائل الشيعه" كتاب الصلاة جلد 4 صفحه 884 (باب 46 از ابواب قرائت القرآن حديث 2).