تفسیر نمونه جلد 20

خود مى‏تواند از آن بهره گيرد، بزرگترين دانشمندان به مقدار فهمشان و افراد كم سواد و بى سواد نيز به مقدار دركشان.

ولى برهان" صديقين" برهانى است كه با آن از" ذات" به" ذات" مى‏رسند و از وجود واجب تعالى به او پى مى‏برند، و به تعبير ديگر در اينجا ممكنات و مخلوقات واسطه اثبات وجود او نيستند، بلكه خود ذات او دليل بر ذات پاكش مى‏شود، و مصداق يا من دل على ذاته بذاته «1» مى‏گردد، و يا مصداق شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ" خداوند گواهى مى‏دهد كه معبودى غير از او نيست" «2».

اين استدلال يك استدلال پيچيده فلسفى است كه جز آگاهان به مبادى آن نمى‏توانند به عمق آن پى برند، و منظور ما در اينجا شرح و بسط آن نيست كه جاى آن كتب فلسفى است، بلكه منظور تنها بيان اين حقيقت است كه بعضى از مفسران آغاز آيه" سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ" را اشاره به برهان نظم و علت و معلول دانسته‏اند، و ذيل آن را" أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهِيدٌ" اشاره برهان صديقين، ولى قرينه روشنى در خود آيه بر اين مطلب وجود ندارد.

2- حقيقت احاطه خداوند به همه چيز

هرگز نبايد تصور كرد كه احاطه خداوند به همه موجودات فى المثل شبيه احاطه هواى پيرامون كره زمين به كره زمين است، كه اين احاطه دليل بر محدوديت است، بلكه منظور از احاطه پروردگار به همه چيز معنى بسيار دقيقتر و لطيفترى است و آن وابستگى همه موجودات در ذاتشان به وجود مقدس او است.

به تعبير ديگر در عالم هستى يك وجود اصيل و قائم به ذات بيش نيست،

(1) از دعاى صباح منقول از امير مؤمنان على (ع)

(2) آل عمران- 18.