تفسیر نمونه جلد 20

و اصول اسرار آميزى كه بر آن حاكم است كه هنوز بعد از هزاران سال مطالعه ميليونها دانشمند، كسى به عمق آن نرسيده، همه و همه آيات خدا است.

جالب اينكه" دابة" هم موجودات زنده ذره‏بينى را شامل مى‏شود كه داراى حركت ظريف و مرموزى است، و هم حيوانات غول‏پيكرى كه دهها متر طول و دهها تن وزن دارد، هر يك به نوعى تسبيح حق مى‏گويند، و ثناخوان او هستند و با زبان حال بيانگر عظمت و قدرت علم بى‏پايان او.

و در پايان آيه مى‏فرمايد:" او هر گاه بخواهد قادر بر جمع كردن آنها است" (وَ هُوَ عَلى‏ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ «1».

در اينكه منظور از جمع كردن تمام جنبندگان در اين آيه چيست؟ بسيارى از مفسران آن را به معنى جمع براى حساب و جزاى اعمال در قيامت دانسته‏اند، و مى‏توان آياتى را كه از قيامت به عنوان" يوم الجمع" ياد مى‏كند گواه بر اين معنا گرفت (مانند آيه 7 همين سوره شورى و 9 تغابن).

در اين صورت اين سؤال پيش مى‏آيد كه آيا همه جنبندگان در قيامت محشور مى‏شوند، حتى غير انسانها؟ بلكه گاه گفته مى‏شود كه دابة (جنبنده) معمولا به غير انسانها اطلاق مى‏شود، در اين صورت اين مشكل مطرح خواهد شد كه چگونه جنبندگان غير انسان حشر و حساب دارند در حالى كه عقل و شعور و تكليفى ندارند؟

پاسخ اين سؤال را ذيل آيه 38 سوره انعام وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ:" هيچ جنبنده‏اى در زمين، و هيچ پرنده‏اى كه با دو بال خود

(1)" اذا"- همانگونه كه صاحب كشاف گفته است همانگونه كه بر فعل ماضى داخل مى‏شود بر فعل مضارع نيز داخل مى‏شود، مانند وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشى‏، ولى بايد توجه داشت كه فعل بعد از اذا بيشتر به صورت ماضى است و كمتر به صورت مضارع است.