صفات دوستان ناشايسته - دوستي نسخه متنی

صفات دوستان ناشايسته

حضرت علي ـ عليه السلام ـ افزون بر ويژگي‎هاي دوستان شايسته ويژگي‎هاي ناپسند دوستان ناشايست را نيز بر شمرده است تا پيروانش از دوستي با زشتكاران و نااهلان بپرهيزند. در نگاه آن بزرگوار، دوستي با بدانديشان و بدكرداران جز تباهي رهاوردي ندارد:

از دوستي با يار بد بپرهيزيد؛ زيرا چون شمشير برهنه است، جلوه‎اش زيبا و زخمش زشت.[1]

برادران بد چون درخت آتش هستند. پاره‎اي از آن پاره ديگرش را مي‎سوزاند.[2]

يكي از نويسندگان در اين باره مي‎نويسد:

بايد در انتخاب دوستان دقت كرد؛ غالب مصيبت‎هاي ما در نتيجة معاشرت‎هاي بي‎جا پديد مي‎آيد. انسان وقتي از گهواره قدم به معركة حيات مي‎نهد، در جولانگاه اجتماع با طبقات مردم آشنا مي‎شود و بر حسب تصادف با گروهي از آن‎ها آميزش مي‎كند؛ بسا مي‎شود در نتيجة آشنايي با فرومايگان در پرتگاه سفالت و رذالت مي‎افتد. ممكن است اشخاص فرومايه نسبت به آشنايان خود منظور بدي نداشته باشند، ولي مانند عقرب فقط به اقتضاي طبيعت دائماً به ديگران نيش مي‎زنند و اخلاق زهرآلود را در روح آن‎ها تزريق مي‎كنند.[3]

مهم‎ترين ويژگي‎هاي ياران بد، در مكتب علوي عبارت است از:

1. شرارت

بايد از دوستي با افراد شرور پرهيز كرد؛ زيرا نفس انسان خوپذير است و نشست و برخاست با افراد شرور، در وي تأثير مي‎گذارد. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:

مصاحبت با شريران، شر نصيب انسان مي‎كند؛ همن گونه كه باد، بر اثر وزيدن بر جاي بويناك، بويناك مي‎شود.[4]

دوست شريران، همچون مسافر دريا است كه اگر از غرق شدن هم ايمن باشد، از ترس ايمن نيست.[5]

از سوي ديگر، حتي اگر مصاحبت و دوستي با شروران بر رفتار فرد تأثير منفي ننهد، وي را در معرض اتهام قرار مي‎دهد. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:

از بدان بپرهيز تا در شمار ايشان در نيايي.[6]

اين مثل فارسي «هر كه با بدان نشيند، اگر چه طبيعت ايشان در او اثر نكند، به طريقت ايشان متهم گردد»[7] به خوبي مفهوم سخن علي ـ عليه السلام ـ را روشن مي‎سازد.

2. فسق

فاسق كسي است كه به ارتكاب اعمال زشت و نكوهيده خو گرفته و ظلم، ستيزه‎جويي و تجاوز به حقوق ديگران بخشي از سرشت او شده است.

فاسق از معصيت كردن خشنود مي‎شود و ارزش‎هاي ديني و اجتماعي را زير پا مي‎نهد. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:

دوستي با فاسقان از بزرگ‎ترين حماقت‎ها است.[8]

برترين اعمال ... دشمني با فاسقان است.[9]

از مصاحبت با فاسقان، بدكاران و آنان كه آشكارا مرتكب معصيت مي‎شوند، بپرهيز.[10]

3. دروغ

دروغ يكي از مفاسد اخلاقي است كه فرد و جامعه را به تباهي مي‎كشاند. اسلام اين صفت ناپسند را به شدت محكوم كرده، از آثار بي‎ديني و نفاق شمرده است. حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:

ثمرة الكذب المهانة في الدنيا و العذاب في الاخرة.

نتيجة دروغ، خواري در دنيا و عذاب در آخرت است.[11]

بر اين اساس است كه علي ـ عليه السلام ـ انسان را از دوستي با دروغگويان باز مي‎داردو مي‎فرمايد:

از مصاحبت دروغگو بپرهيز. اگر هم بدان ناگزير شدي، او را تصديق مكن و به او مگو تكذيبش مي‎كني كه در اين صورت، از دوستي تو دست مي‎كشد؛ اما از طبيعتش دست نمي‎كشد.[12]

آن حضرت به فرزندش حسن ـ عليه السلام ـ چنين سفارش مي‎كند:

ايّاك و مصادقة الكذاب فانّه كالسراب، يقرب عليك البعيد و يبعد عليك القريب.

(فرزندم) بر تو باد پرهيز از دوستي با دروغگو، كه او به سراب ماند، دور را با تو نزديك و نزديك را به تو دور مي‎نمايد.[13]

4. طمع

طمع به معناي چشم داشتن به مال و ثروت ديگران است.

علي ـ عليه السلام ـ اين صفت را سبب خواري و بردگي مي‎داند و مي‎فرمايد:

طمعكار در بند خواري گرفتار است.[14]

طمع بردگي جاودان است.[15]

طمعكار با هدف دستيابي به موقعيت يا نعمت با انسان دوست مي‎شود و پس از رسيدن به هدف، نوميدي از آن يا دل بستن به موقعيت يا نعمتي گرانبهاتر دوستي را از ياد مي‎برد. امام ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:

هركه تو را براي چيزي دوست بدارد، با رسيدن به آن تو را ملول خواهد ساخت.[16]

هر دوستي‎اي كه طمع پديدش آرد، نوميدي از ميانش مي‎برد.[17]