***** صفحه 1 *****
 تفسير موضوعي الميزان    
-----------------------------------------------------------------
ويرايش 77  کتاب جيبي از  معارف قرآن در الميزان
کتاب سي و هفتم: نهادينه شدن دين

پايان سلطه کفر و آغاز نفاق
تأليف:  سيد مهدي امين
(تجديد نظر: 1394)

***** صفحه 2 *****
بسم الله الرحمن الرحيم
      بسيار مى شود كه مردم، عملى را كه مى كنند و يا مى خواهند آغاز آن كنند، عمل خود را با نام عزيزى و يا بزرگى آغاز مى كنند، تا به اين وسيله مبارك و پر اثر شود و نيز آبرويى و احترامى به خود بگيرد و يا حداقل باعث شود كه هر وقت نام آن عمل و يا يـاد آن بـه ميـان مى آيـد، به ياد آن عـزيز نيـز بيـفتنـد.
      اين معنا در كلام خداى تعالى نيز جريان يافته، خداى تعالى كلام خود را به نام خود كه عزيزترين نام است آغاز كرده، تا آن چه كه در كلامش هست نشان او را داشته باشد و مرتبط با نام او باشد و نيز ادبى باشد تا بندگان خود را به آن ادب مؤدب كند و بياموزد تا در اعمال و افعال و گفتارهايش اين ادب را رعايت و آن را با نام وى آغاز نموده، نشان وى را بدان بزند، تا عملش خدايى شده، صفات اعمال خدا را داشته باشد و مقصود اصلى از آن اعمال، خدا و رضاى او باشد و در نتيجه باطل و هالك و ناقص و ناتمام نماند، چون به نام خدايى آغاز شده كه هلاك و بطلان در او راه ندارد(1) ... و
      "  من به نام خدا آغاز مى كنم!   "
        1- الـميزان ج 1، ص 26.

***** صفحه 3 *****

فهرست مطالب:

مقدمه مولف                                                                             
بخش اول:  نهادينه شدن دين  -  پايان کفر و آغاز نفاق
فصل اول: پايان سلطه كفر ( تاريخ برائت از مشرکين)            
          مرحله نهايى مبارزه با كفر و شرك
          چه كسـى آيات برائت را ابلاغ كـند؟
          متـن ابـلاغيــــه آيـات بــرائـــت
          براى پيمان شكنان پيمانى باقى نمانده است!
          وفــاداران بـــه پيمــان مصــوننــد!
          آخرين دستورها براى ريشه كن كردن شرك!
          شــرايــط بـررسـى و قـبــول ديــن
          صـلاحيت افراد بـراى ابلاغ وحى الهى
          مـاجـراى طــواف عـريـان و منـع آن
          تحريم ورود مشركين به مسجدالحرام
          در راه اســلام از چـيـزى نـتـرسـيـد!
          تحـريـم دوستى با كفـار و منـافقـيـن
فصل دوم: ظهور نفاق                            
          تاريخچه نفاق در صدر اسلام
          نقـش منافقيـن در جنگ احد
          توطئه منافقين در عقبه بعد از اعلام جانشينى
          منافقيـن مهـاجريــن اوليه و منافقيــن مدينـه
          منـافـقيـن بعـد از فـتـح مكـه
          منافقين بعـد از رحـلت پيامبر
          افشــاى فتنــه هاى زشــت نفــاق در قــــرآن
          سـوره اى بـه نـام منـافقون
          روزهـاى سخــت پيـامبر در مبــارزه با نفـاق
          رابطه مخفـى منافقين با يهود
          شنـاسايى منافقيـن در مدينه
          تهـديد الهـى براى اخــراج منافقيــن از مدينــه
          توهيـن و تـوطئــه منافقين عليــه پيامبراكرم
          مسجــد نفـاق، مسجد ضـرار
          توطئه و تخلف منافقين در منابع مالى مسلمين
          اعتـــراض منـافـقيـــن بــه تقسيــم زكـــات
          نشـانه نفـاق: ترديد بين ايمـان و كفـر
          ظلمات نفـاق و سـرنـوشت منـافقيـن
          مشركين منافق و نقش آنان در جنگ ها

***** صفحه 4 *****
          منافقيـن مـرتد: رجعـت بـه كفـر بعـد از ايمـان
          فــــاش شــدن اســرار بيمــــاردلان
          مؤمنين ترسو و ضعيف الايمان در صدر اسلام
          منـافقان و بيماردلان در مجلس پيامبر
          اعراب باديـه نـشـيـن در اشــد كـفـر و نـفـاق
          منافقيـن در احــاطـه ظلمـات قيامــت
فصل سوم : ريشــــه نفـاق در مكــــه                    
          ظهــور اختـــلاف بعــــد از رحلــت پيامبــــر
          ظهور نفاق گروندگان اوليه، بعد از رحلت پيامبر
          شجره خبيثه بنى اميه!
          بنـى اميــه: شجـــره ملعــــونـــه در قــــرآن
فصل چهـارم : اهل كتـاب در صـدر اسـلام                    
          اهـــل كتــــاب از نظـــر قــــــرآن كيســــت؟
          اهل كتاب، مسئله كفر و شرك آن ها
          جرايم اهل كتاب، تغيير احكام شرع
          رفتار اهل كتاب قبل و بعد از هجرت
          برخورد ناشايست اهل كتاب بعد از هجرت
          اختـلاف مـواضع اهـل كتاب در قبال اسلام
          دعوت اهل كتاب بـه اسلام، و زمينه هاى آن
          دعوت بــه كلمـه توحيـد بين اديان
          اهــل كتـــاب در ذمـــــه اســـلام
          جـزيـــه: ماليــات اهـــل كتــــاب
          فلسفه اخذ جزيـه از اهـل كتـاب
فصل پنجم : توطئه فرهنگى، اجتمـاعى و مذهبى يهود در صدر اسلام    
          كوشش اهل كتاب براى گمراه كـردن مسلميـن
          ظهور كينه باطنى و پايدار يهود
          القاء شبهه يهود در احكام اسلام
          تبـليـغـات يهـود عليه دستـورات مالى اسلام
          عرصه دخالت يهـود در روايات
          نفـوذ خـرافات يهـود در احـاديث صـدر اسلام
          زيــان هاى وارده به علــم و اســلام از اسرائيليــات
          سابقه مباهله با يهود
          ايــرادات بنــى اسـرائيلـى - دشمنـى بــا جبـرئيـل
          بهـانـه هــاى يهــود در عــدم گــرايش بــه اســلام
          رابطــه يهـود با كفار
          دستور اجتناب مسلمين از اختلاط با يهود و نصارى
          دليــل نهــى مسلميــن از آميــزش با اهــل كتـــاب
فصل ششـم : مبـاهلـه بـا مسيحيان صـدر اسلام                

***** صفحه 5 *****
          بن بست مباحثات و آغاز مباهله
          مفهوم مباهله و هدف مسيحيـان
          كـيــفـيـت انـجـام مـبــاهــلـه
          تـعـليم نحـوه مبـاهله در قـرآن
          لجاجت مسيحيان در قبول حـق
          تفصيــل مباحثــه و مباهلــه بــا مسيحيــان
          نقش خانواده پيغمبر در مباهله
          نفرات و مشخصات مسيحيان طرف مباهله
بخش دوم :  تاريخ تفکر اسلامي
فصل اول : منشاء و منطق حرکات فکري                
          حـركـــت فكــرى در تـاريــــخ اســــلام
          منطـــق قـرآن
          آغــاز حركات فكــرى در مدينـــة النبـــى
          تـأثير فتوحات دوره خلفا در حركات فكرى
          رواج حديــث و تغييــر حركــت فكــــرى
          محـروميت مـردم از احـاديث خاندان نبوت0
فصل دوم: مکاتب فکري در صدر اسلام                
          بحــث هـاى كـلامــى در ادوار مـختلــــف
          تحـــولات فكــرى دوره امــوى و عباســــى
          تولــد مكـاتــب فكرى معتزلــه و اشاعــــره
          بحث هاى كلامى در شيعه
          بـرخورد نفـوذ علـوم بيگـانه بـا ظـواهر دين
          تجـديــد بـنـاى فـلسفـه
          ظهور تصوف و رويارويى شريعت با طريقت
          علـل انحراف صـوفيگرى
          تحـولات بعـدى در بـازسـازى حـركت فكـرى
          قـدريه و معتـزله (مسئلـه جـبـر و تفـويـض)
          مسئلــــــه قــــــــــدر

***** صفحه 6 *****

مقدمه مؤلف:

اِنَّــهُ لَقُـرْآنٌ كَـــريــمٌ                       " اين قـــــــــرآنـى اســت كــريـــــــــــم! "
فـى كِتــابٍ مَكْنُـــــونٍ                " در كتــــــــابـــــــى مكنـــــــــــــــــــــــون! "
لا يَمَسُّــهُ اِلاَّ الْمُطَهَّـــروُنَ               " كه جز دست پــاكــان و فهـم خاصان بدان نرسد! "
 (77 ـ 79/ واقعه)
اين كتاب به منزله يك "كتاب مرجع" يا فرهنگ معارف قرآن است
كه از "تفسير الميزان" انتخـاب و تلخيـص و بر حسب موضوع،  طبقه بندى شده است.
                در يک " طبقه بندي کلي" از موضوعات قرآن كريم در تفسير الميزان قريب 77 عنوان انتخاب شد که هر يك يا چند موضوع، عنواني براى تهيه يك كتاب در نظر گرفته شد. هر كتاب در داخل خود به چندين فصل يا عنوان فرعى تقسيم گرديد. هرفصل نيز به سرفصل هايى تقسيم شد. در اين سرفصل ها، آيات و مفاهيم قرآنى از متن تفسيـر الميــزان انتخــاب و پس از تلخيص، به روال منطقى طبقه بندى و درج گرديد، به طورى كه خواننده جوان و محقق ما با مطالعه اين مطالب كوتاه وارد جهان شگفت انگيز آيات و معارف قرآن عظيم گردد.
            تعدادي از اين مجلدات هم گفتارهاي مربوط به همين موضوعات و همچنين تحقيقاتي است که علامه طباطبائي رضوان الله عليه درباره اهداف آيات و سوره هاي قرآن کريم به عمل آورده است. آخرين مجلد منتخبي خلاصه از 21 جلد قبلي است.
             در نظر گرفته شد اين مجلدات بر اساس سليقه خوانندگان در شکل ها و قطع هاي مختلف آماده شود. در قطع وزيري تعداد اين مجلدات به 22 رسيد. در قطع جيبي نيز چند بخش از هر کتاب اصلي، عنوان يک کتاب در نظر گرفته شد و در نتيجه  به 77 جلد رسيد.
            کتاب حاضر يکي از 77 جلد جيبي است که براي احتراز از تکرار، مقدمه ها و فهرست عناوين موجود در کتاب اصلي، در آن تکرار نشده است.
        ... و     همه توفيقاتي که از جانب حق تعالي براي تأليف اين کتاب به بنده خود داده شده، ثواب و توشه راهي است که روح پاک و مقدس علامه طباطبائي بزرگوار به امت اسلام در سراسر جهان پخش کرده است. روحش با فاتحه اي از صميم دل همه مان شاد باد!
            و نيز...    همسر مهربانم که در آخر اين سالها روحش به مهماني خدا رفت، سال هاي طولاني يار راه متحمل من بود... سائل فاتحه و ياسين است!
سيد مهدي ( حبيبي) امين

***** صفحه 7 *****

بخش اول: نهادينه شدن دين

پايان کفر و آغاز نفاق

***** صفحه 8 *****

فصل اول: پايان سلطه كفر(تاريخ برائت از مشركين)

مرحله نهايى مبارزه با كفر و شرك
     "بَرآءَةٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ اِلَى الَّـذينَ عهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينَ...!" (1 تا 16/توبه)
     يكى از مقاطع مهم تاريخ اسلام با نزول سوره توبه و آيات مشهور به " آيات بَرائت" آغاز مى گردد. اين آيات بعد از مراجعت رسول اللّه صلى الله عليه وآله از جنگ تبوك (كه در سال نهم هجرت اتفاق افتاد،) نازل گرديد. قبل از اين تاريخ، رسول اللّه صلى الله عليه وآله مكــه را فتح كرده بود، ولى دستورى از جانــب خداى تعالى درباره مشركين و كفارى كه با مسلميــن معاهــده و پيمــان بسته بودند، صــادر نشده بــود، تا آن كـه ايـن آيـات نـازل گـرديـد و اعلام فرمود:
- "اين آيات بيزارى و برائت خدا و رسولش از مشركانى است كه شما مسلمين با آن ها پيمان بسته ايد،
 پس، شما اى مشركين!
 چهار ماه آزادانه در زمين سير كنيد، (پيمان تان معتبر است!)
 و بدانيد كه شما عاجزكنندگان خدا نيستيد،
 و اين كه خدا خواركننده كافران است!    
 و اين آيات اعلامى است از خدا و رسولش به مردم در روز "حج اكبر" كه:
 خدا و رسولش بيزارند از مشركين!
حال اگر توبه كرديد، كه توبه برايتان بهتر است، و اما اگر سرپيچيديد، پس بدانيد كه شما ناتوان كننده خدا نيستيد!
و تو اى محمد!
كسانى را كه كفر ورزيدند به عذاب دردناكى بشارت ده!
مگر آن كسانى از مشركين، كه شما با آن ها عهد بسته ايد و آن ها به هيچ وجه عهد شما را نشكسته اند، و احدى را عليه شما پشتيبانى و كمك نكرده اند،

***** صفحه 9 *****
عهد اينان را تا سرآمد مدتش بايد استوار بداريد!
كه خدا پرهيزكاران و متقين را دوست مى دارد!
پس وقتى ماه هاى حرام تمام شد، مشركين را هر جا يافتيد بكشيد و دستگيرشان كنيد و محاصره شان كنيد، و بر آن ها در هر كمينگاهى بنشينيد،
 پس اگر توبه كردند و نماز به پا داشتند و زكات دادند راهشان را باز گذاريد و رهايشان سازيد،
بى گمان خدا آمرزگار رحيم است...!"
چه كسى آيات برائت را ابلاغ كند؟
     وقتى اين آيات نازل شد، رسول اللّه صلى الله عليه وآله آن را به ابوبكر داد تا به مكه ببرد و در منى و در روز عيد قربان، به مردم قرائت كند. ابوبكر به راه افتاد و بلافاصله جبرئيل نازل شد و دستور آورد كه:
     "اين مأموريت را از ناحيه تو جز مردى از خاندان خودت نبايد انجام دهد!"
     رســول خدا صلى الله عليه وآله اميرالمؤمنيــن عليه السلام را به دنبال ابوبكر فرستاد، و آن جناب در محل "روحاء" به وى رسيد و آيــات نامبرده را از او گرفــت و روانه شد. ابوبكر به مدينه بازگشــت و عــرض كرد: يا رســول اللّه! چيزى درباره من نــازل شد؟ فرمــود:
     - نه ولكن خداوند تعالى دستور داد كه اين مأموريت را از ناحيه من، جز خودم و يا مردى از خاندانـم نبايد انجام دهد!
متن ابلاغيه آيات برائت
     وقتى على عليه السلام به مكه رسيد كه بعد از ظهر روز قربانى بود كه روز "حج اكبر" همان است. حضرت در ميان مردم برخاست و (در حالى كه شمشيرش را برهنه كرده بود،) به خطبه ايستاد و فرمـود:
- اى مردم! من فرستاده رسول خدايم به سوى شما، و اين آيات را آورده ام:
- " بَرآءَةٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُـولِهِ اِلَى الَّذينَ عهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكينَ فَسيحُوا فِى الاَرْضِ اَرْبَعَـةَ اَشْهُرٍ...!"
- از اين پس كسى لخت و عريان اطراف خانه كعبه طواف نكند، نه زن و نه مرد،
    - و نيز هيچ مشركى ديگر حق ندارد بعد از امسال به زيارت بيايد،
- و هر كس از مشركين با رسول خدا عهدى بسته است مهلت و مدت اعتبار آن تـ

***** صفحه 10 *****
سرآمد هميـن چهـار مـاه است!
     (مقصودآن عهدهايى است كه ذكر مدت در آن ها نشده است و اما آن هايى كه مدت دار بودند تا آخر مدتش معتبر بوده است.
     يعنى بيست روز از ذى الحجه و تمامى ماه محرم و صفر و ربيع الاول و ده روز از ربيع الثانى... اين مهلت چهار ماهه اى است كه خداوند تعالى به مشركين داد كه به طور ايمن آمد و شد بكنند و كسى معترض آن ها نمى شود و مى توانند هر چه را كه به نفع خود تشخيص دادند انجام دهند، كه بعد از اتمام اين مهلت ديگر هيچ مانعى نيست از اين كـه آن ها را بكشند، نه حـرمت حـرم و نـه احتـرام مـاه هاى حـرام.)
براى پيمان شكنان پيمانى باقى نمانده است!
     سيــره رسول اللّه صلى الله عليه وآله قبل از نزول اين ســوره، اين بود كه جز با كسانى كه به جنگ او بـرمـى خـاستنـد، نمـى جنگيـد و ايــن روش بــه خـاطـر ايـن بـــود كـه قبـــلاً خــداى تعالــى چنيــن دستــور داده بــود:
- "حال اگر از شما كنار كشيدند و ديگر با شما كارزار نكردند و به شما پيشنهاد صلح دادند،
در اين صورت خداوند براى شما تسلطى بر ايشان قرار نداده است!" (90 / نساء)
     تا آن كه سوره برائت نازل شد و مأمور شد به اين كه مشركين را از دم شمشير بگذراند، چه آن ها كه سر جنگ دارند و چه آن ها كه كنارند، مگر آن كسانى كه در روز فتح مكه براى مدتى با آن حضرت معاهده بستند - مانند صفوان بن اميه و سهيل بن عمرو - كه به فرمان سوره برائت چهار ماه مهلت يافتند، كه اگر بعد از اين مدت باز به شرك خود باقى ماندند، آنان نيز محكوم به مرگند.
     مفاد آيه برائت صرف تشريع نيست، بلكه متضمن انشاء حكم و قضايى است بر برائت از مشركين زمان نزول آيه. خداوند متعال قضا رانده به اين كه از مشركين، كه شما با آنان معاهده بسته ايد، امان برداشته شود، و اين برداشته شدن امان گزافى و عهدشكنى نيست، چون خداوند تعالى بعد از چند آيه، مجوز آن را چنيـن بيـان فـرموده است:
- "هيــچ وثوقــى به عهــد مشركان نيســت!
 چون اكثرشــان فاســق گشتــه و مراعــات حرمــت عهــد را نكرده اند و آن را شكسته انــد!"
 (8 / توبه)
     به همين جهت، خداوند، لغو كردن عهد را به عنوان مقابله به مثل، براى مسلمانان نيـز تجـويز كـرده و مى فـرمايد:
- " هرگـــــــــــاه از مردمى ترسيدى كه در پيماندارى خيــــــــــــــــــانت كنند، ت