اقسام حقوق در نهج البلاغه - حقوق از دیدگاه نهج البلاغه نسخه متنی

اقسام حقوق در نهج البلاغه

در كتاب شريف نهج البلاغه اقسام مختلف حقوق، مورد توجه امام عليه السلام قرار گرفته و به مناسبتهائى از همه ى آنها بحث فرموده است:

گاهى سخن از حقوق اخلاقى و مدنى، و زمانى بحث از حقوق سياسى و بين المللى و وقتى هم فرمايشى در مورد حقوق بشر و... دارد.

پيش از آنكه بشريت پس از گذشت قرنها و تحمل مشكلات و تشكيل كنفرانسها به اين اقسام حقوق مخصوصا 'حقوق بشر' دست يابد، امام عليه السلام آن را بطرز بسيار جالب و دور از اشتباهات و تكرار مكررهائى كه احيانا در اين اعلاميه ها ديده مى شود، مورد توجه قرار داده و در بكار بستن آنها پيشگام بوده است.

و ما براى آگاهى بيشتر خوانندگان محترم، روس مسائل مربوط به حقوق را از ديدگاه نهج البلاغه مورد بررسى قرار مى دهيم و تفصيل آن را به كتب مربوطه و فرصت مناسب موكول مى نمائيم. [ در اين باره مراجعه شود به كتاب 'الامام على صوت العداله الانسانيته' تاليف جورج جرداق ج 2 و كتاب 'اسلام و حقوق بشر' نوشته نگارنده. ]

حقوق متقابل

اصولا حق دو طرفه است اگر بنفع كسى عليه ديگرى بهره اى قرار داده شده عليه او و بنفع
ديگرى نيز نصيبى در نظر گرفته شده است.

مثلا اگر كوچكتر موظف است بزرگتر را مورد احترام قرار دهد، بزرگتر نيز وظيفه دارد كوچكتر را مورد مرحمت قرار دهد.

اگر ملت وظيفه دارد از زمامدار اطاعت كند، زمامدار نيز موظف است صلاح و مصلحت او را بر همه چيز حتى منافع شخصيتش مقدم بدارد و همچنين...

در كتاب شريف نهج البلاغه در اين باره چنين آمده است:

'والحق اوسع الاشياء فى التواصف و اضيقها فى التناصف، لا يجرى لاحد الاجرى عليه، و لا يجرى عليه الاجرى له، و لو كان لاحد ان يجرى له و لا يجرى عليه، لكان ذالك خالصا لقد سبحانه دون خلقه، لقدرته على عباده، و لعدله فى كل ماجرت عليه صروف قضائه، و لكنه جعل حقه على العبادان يطيعوه، و جعل جزائهم على مضاعفه الثواب، تفضلا منه و توسعا بها هو من المزيد اهله'. [ شرح نهج البلاغه ى عبده خطبه 211. ]

'حق، هنگام توصيف و در مقام گفتار، فراخترين چيزها است، ولى هنگام عمل و رعايت انصاف، از همه چيز تنگتر است، بنفع كسى عليه ديگرى حقى قرار داده نشده، مگر آنكه عليه او بنفع ديگرى نظير همان حق قرار داده شد، و اگر بنا بود براى كسى حقى قرار داده شود بدون آنكه ديگرى بر او حقى داشته باشد، چنين كسى بى شك آفريدگار متعال است نه آفريده ها زيرا تنها او بر بندگانش قدرت مطلقه دارد و هر چه بكند، بر اساس عدل است، وليكن او هم حق خود را بر بندگانش بخاطر وجود و بخشش بسيارى كه دارد چنين قرار داده كه اطاعتش كنند و پاداششان را عليه خود دو برابر بودن ثوابشان مقرر فرموده است'. [ از اين عبارت اخير، بعضى از شارحان نهج البلاغه استفاده كرده اند كه، تنها در مورد خداوند، حقوق، دو طرفه نيست، ولى ابن ابى الحديد مى گويد. در مورد خداوند نيز، حقوق دو طرفه است، نهايت آن كه اين حق را خود پروردگار، بنفع بندگان، بر خود فرض فرموده است. ]