فرويد، نيز مانند دوركيم باورهاى دينى را اوهام و خيالات مى دانست، با اين تفاوت كه آن ها را جلوه هاى كهن ترين، قوى ترين و پايدارترين اميال و آرزوهاى بشر بر مى شمرد. به نظر او دين، نوعى واكنش دفاعى انسان در برابر نيروهاى هايل و ترسناك طبيعت است.بشر در مقابل نيروهايى چون زلزله، توفان، بيمارى و مرگ بسيار بى دفاع مى نمود. اين نيروهاى ترسناك، اگر صرفاً امورى طبيعى، بى جان، ناشنوا و نابينا باشند، انسان نمى تواند از آن ها امان بطلبد، امّا اگر برخاسته از موجوداتى جاندار، شنوا و بينا باشند، روزنه اميدى هست كه بتوان دل آن ها را به دست آورد و از شرّ آن ها در امان ماند. در اين صورت مى توانيم در مقابل آن ها استغاثه كنيم، آن ها را ستايش كنيم و به پيشگاهشان قربانى تقديم كنيم تا شايد از ما در گذرند و به ما گزندى نرسانند. به اين ترتيب، آيين هاى عبادى و نيايش شكل مى گيرد و به تدريج به دين و شريعت منسجم و جامع الاطرافى تبديل مى شوند.اين فرافكنى چندان هم بى پايه و بى الگو نيست. ما در كودكى عادت كرده بوديم كه در مخاطرات و مشكلات، به پدر مهربانى پناه ببريم كه از ما حمايت كند. حال كه بزرگ شده ايم مى بينيم كه آن پدر هم مانند ما در مقابل اين نيروهاى عظيم طبيعى بى دفاع است، به ناچار در جستوجوى پدرى قدرتمند و لا يزال در آسمان ها مى گرديم تا همچون پدر زمينى، از ما حمايت كند. به تدريج تصور خداى پدر در اذهان انسان ها شكل مى گيرد و آن تصوير را به جهان فرا مى افكنند.فرويد همچنين به تبيين روان شناختى احساسات دينى، از قبيل احساس گناه، احساس بندگى و خشيّت و اجبار به اطاعت، مى پردازد و با استفاده از مفاهيمى همچون حسادت ناخودآگاه پسر نسبت به پدر به دليل حق انحصارى پدر در بهره گيرى جنسى از مادر، اين احساسات دينى را توضيح مى دهد.
نقد و ارزيابى
1ـ نظريه فرويد به سرعت مورد انتقاد جدّى و ويران كننده فيلسوفان، روان شناسان و روان كاوان قرار گرفت و نظريه او در باب دين، صرفاً فرضيه بافى و خيال پردازى بى دليل يا «فرضيه اى بسيار جذّاب اما كاملاً خيال پردازانه» ناميده شد.( )2ـ بر فرض درستى سخن فرويد، باز هم تفسيرهاى مابعد الطبيعى و كلامى مى تواند كارآمد باشد; زيرا يك متكلّم يا فيلسوف دين مى تواند بگويد خداوند از طريق همان تجربه كودكى و احساس نياز و تعلّق و وابستگى به پدر زمينى، مى تواند تصوير خود را در ذهن انسان ها به عنوان پدرى آسمانى ايجاد كند; طبق تعاليم مسيحى، خداوند به فرزندانش در زمين عشق مىورزد و آن ها مى توانند به او تكيه كنند و به حمايت او دلگرم و مطمئن و آسوده باشند.بنابراين، نظريه روان شناختى دين، حتى اگر درست هم باشد، نمى تواند تبيين كننده تعدّد و تنوّع اديان باشد.( )
لطفا منتظر باشید ...
