تعميم موضوع بحث - تأملاتی در مسأله اتحاد عقل و عاقل و معقول نسخه متنی

از جمله مواردي كه كلام شيخ با قول به اتحاد سازگار است، سخن او در اشارات است:

«تنبيه: كل مستلذّ به فهوسبب كمال يحصل للمدرك هو بالقياس اليه خير و كمال الجوهر العاقل ان تتمثل فيه جلية الحق الاول قدر ما يمكنه ان ينال منه ببهائه الذي يخصه، ثم يتمثل فيه الوجود كلّه علي ما هو عليه مجردا عن الشوب مبتدأ فيه بعد الحق الاوّل بالجواهر العقلية العالية، ثمّ الروحانية السماوية و الأجرام السماوية، ثم ما بعد ذلك تمثلاً لا يمايز الذات، فهذا هو الكمال الذي يصير به الجوهر العقلي بالفعل.»9

تعبير «تمثلاً لايمايز الذات» جز با قول به اتحاد عاقل و معقول سازگار نيست. استاد حسن زاده آملي در كتاب ارزشمند «اتحاد عاقل به معقول» در اين باره به تفصيل سخن گفته است، كساني كه مايلند مي‏توانند به آن نوشته مراجعه كنند.10

مسأله اتحاد عاقل و معقول، علاوه بر كتابهاي حكما، در كتب عرفا نيز مطرح شده و نزد ايشان نيز ارج و قيمتي بلند داشته است؛ از آن جمله در كتابهاي زير با اين مسأله مواجه مي‏شويم:

1- مصباح الأنس، ص82.

2- نفحات صدرالدين قونوي، نفحه 6و8و9.

3- نصوص صدرالدين قونوي، نص13.

4- رسائل باباافضل كاشي، ج2، ص666.

5- تمهيد القواعد، ص88 (چاپ سنگي).

ملاي رومي نيز در برخي از اشعار خود در مثنوي معنوي در اين باره سخن گفته است، به عنوان نمونه در دفتر دوم مي‏گويد:

و در دفتر ششم گفته است:

تعميم موضوع بحث

در اينجا بايد اين نكته مهم را ياد آور شويم كه موضوع اين بحث خصوص ادراكات كلي نيست، و اگر چه تعبير رايج ميان فلاسفه اتحاد عاقل و معقول است، بحث اختصاصي به عاقل و معقول نداشته، شامل حاس و محسوس و متخيِّل و متخيَّل نيز مي‏شود، و به طور كلي مدعا اتحاد مدرك و ادراك است. اما اينكه چرا از عنوان عاقل ومعقول استفاده شده است، دو توجيه براي آن ذكر شده است: