توقف ارسال جامه از مصر به هنگام حمله فرانسويان به آن - جامه کعبه معظمه در دوران عثمانی نسخه متنی

توقف ارسال جامه از مصر به هنگام حمله فرانسويان به آن

جامه كعبه در طول دوران عثماني، همه ساله از محل درآمد اوقاف يادشده از مصر ارسال مي گرديد. هنگام تصرف مصر به وسيله فرانسويان، ارسال جامه در طول سالهاي 1213، 1214 و 1215 ه . ق . انجام نگرفت.

((جبرتي)) كه خود معاصر آن دوران بوده، از شرايط و مقتضيات آن دوران كه منجر به توقف ارسال جامه از مصر به كعبه مشرف گرديد، سخن گفته است.

وي در اين باره، از آمادگي جامه كعبه و جشن حركت آن در سال 1213 ه . ق . مطالبي آورده و از كوشش فرانسويان به فرماندهي ((مينو)) در ارسال جامه در سال 1315 ه . ق . نيز نوشته است.

جبرتي به بيان جشن حركت كاروان جامه در سال 1213 ه . ق . در خيابان هاي قاهره پرداخته و از چگونگي حركت والي و خزانه دار و مردان طُرُق صوفيه در پيشاپيش كاروان و نيز از چگونگي حركت سربازان و طبالان و گروه موزيك در اطراف آن، كه پيش از آن كاروان جامه هيچگاه اين چنين شكوهي را به خود نديده بود، به تفصيل مطلب نوشته و گفته است: ((در هشتم شوال 1213 ه . ق . كه مصادف با روز جمعه بود، در بازارها از حركت كاروان جامه كعبه مشرفه از ((قراميدان)) ندا داده شد كه پيش از آن كاروان جامه هيچگاه اين چنين شكوهي را به خود نديده بود، به تفصيل مطلب نوشته و گفته است:

((در هشتم شوال 1213 ه . ق . كه مصادف با روز جمعه بود، در بازارها به حركت كاروان جامه كعبه مشرفه از ((قراميدن)) ندا داده شد و مردم را به رعايت حركت دسته جات، دارندگان علم ها و كتل ها و جلوگيري از بي نظمي فراخواندند، و در بامداد روز شنبه خيل جمعيت در بازارها و خيابان ها و گذرگاه ها درانتظار عبور كاروان به هم پيوستند و در اين هنگام كاروان، در حاليكه پيشاپيش آن والي و داروغه دستار بر سر و جُبّه بر تن به همراه گروه طبالين با طبل و شيپورها بود، به حركت درآمد. در پس اين گروه كتخدا و يارانش در حاليكه در برابر او بيش از دويست تن از سربازان بني چري؟؟؟ مسلمان و تعداد بيشتري از سربازان رومي مسيحي سلاح به دست و گروهي از مستحفظان نقابدار قرار داشتند، و پس از آن دسته جاتي از درباريان و در پي آنان جمعي از كارمندان ناظر بر جامه كعبه كه تحت فرمان مصطفي كتخدا پاشا مي باشند، و سرانجام دسته جات منظم سربازان تركي بودند.))

سپس جبرتي خود از تشكيل چنين كارواني، كه در آن وضعيت از نژادها و مذاهب گوناگون شركت جستند، اظهار شگفتي نموده، مي گويد:

((اين كاروان يكي از نادرترين و شگفت ترين كاروان ها در نوع خود به شمار مي آمد; زيرا در آن از نژادهاي گوناگون، رنگ هاي مختلف و اديان متفاوت شركت كردند و در تمامي افراد يادشده اختلاف فرهنگي فراواني ديده مي شدند; به طوريكه مي توان گفت اجتماع اضداد و جمع عجايب مخلوقات به شمار مي آمد.))¹⁰

((جبرتي)) پس از آن اشاره به خروج كاروان محمل از قاهره در شوال سال 1213 ه . ق . كه جامه و خزانه كاروان همراه آن بود، مي گويد: ليكن محمل نتوانست سفر خويش را به سرزمين هاي مقدس ادامه دهد; زيرا هنگاميكه محمل به استان ((الشرقيه)) رسيد. اميرالحاج ((مصطفي بك)) به همراه عرب هاي شورشي آن ديار، بر عليه فرانسويان متجاوز، وارد عمل شد و به سوي دهكده هاي وقفي در دو استان ((الشرقيه)) و ((الدقهليه)) حركت كرد و درآمدهاي آن را دراختيار خود گرفت. شورشيان عرب آنگاه كشتي ها و قايق هايي را كه در رود نيل حركت مي كردند و مواد غذايي را به فرانسويان ساكن در ((دمياط)) مي رساندند، از حركت بازداشتند و همه را تصرف كردند. در اين هنگام بود كه فرانسويان فرمان بازداشت و دستگيري ((مصطفي بك))، اميرالحاج را صادر كرد و كاروان محمل به همراه جامه به سوي قاهره بازگردانده شد. فرانسويان ناظر جديدي به نام سيد اسماعيل الخشاب را بر جامه قرار دادند، ليكن با تمامي اين احوال، در آن سال جامه از مصر به كعبه مشرفه ارسال نگرديد. و اين براي نخستين بار در طول قرون گذشته بود. جبرتي خود در اين باره مي گويد:

((در سال 1213 ه . ق . به دليل حوادثي كه در آن رخ داد، سفر حج از مصر قطع گرديد و جامه و خزانه¹¹ براي او لين بار به سوي ديار مقدس ارسال نشد و اين حادثه اي بود كه نظيرش در اين قرن ها و در دولت عثماني ديده و شنيده نشده بود.))¹²

در سال 1214 ه . ق . نيز كاروان حج مصري حركت نكرد و درنتيجه جامه نيز در آن سال از مصر نرسيد.¹³

اما در سال 1215 ه . ق . فرانسويان نسبت به جامه كعبه مشرفه توجه ويژه اي از خود نشان دادند اين مطلب به هنگام دوران ژنرال مينو صورت گرفت و نامبرده تظاهر به مسلماني كرد و نام خود را به ((عبدالله ژاك مينو)) تغيير داد و با بانوي مسلماني ازدواج كرد. مينو در آغاز درخواست نمود جامه كعبه را كه در ((مسجدالحسين(ع))) مدّت زماني به صورت تاخورده به امانت سپرده شده بود و در معرض رطوبت هوا و باراني كه از سقف بر آن ريزش مي نمود، بازرسي نمايند. و فرمان داد كه جامه را از هرگونه نقص و اشكال خارج سازند و آماده ارسال به مكه مكرمه وپوشش برروي كعبه مشرفه سازند. اين جامه به دست ((مصطفي آغا كتخداپاشا)) ساخته شد و ((اسماعيل الخشّاب)) به عنوان ناظر بر اتمام كار آن، در سال 1213 ه . ق . بود و همانطور كه پيشتر اشاره شد بر اثر مشكلات پيش آمده در آن سال، به مكه فرستاده نشد.

مجلس مردمي مصر در تاريخ سه شنبه پنجم ماه رمضان سال 1215 ه . ق . تشكيل جلسه داد و نمايندگان درخواست ژنرال ((مينو)) را در آن مطرح ساختند. آنان براي اين كار روز پنج شنبه، هفتم ماه رمضان را براي بازرسي جامه كعبه تعيين كردند و سپس فرمان اصلاح جامه و ارسال آن به كعبه مشرفه را به نام بزرگ فرانسويان در آن سال قرائت نمودند. در روز پنج شنبه معين شده، نماينده مجلس و بزرگان آن، راهي ((مسجدالحسين(ع))) شدند و در آنجا به گروهي از سربازان فرانسوي (فرستادگان مينو) كه بدين منظور آمده بودند، برخوردند ليكن به علت ازدحام و شلوغي فراواني كه مردم در روز ماه رمضان كه در مسجد گردآمده بودند، نتوانستند به درون مسجد رفته و كار را به انجام رسانند. بنابراين، برنامه را به روز پنج شنبه چهاردهم رمضان به تعويق انداختند. در روز يادشده، پس از گستردن و بازكردن جامه، برخي از آسيب ها و نقايص را در آن مشاهده كردند و دستور دادند تمامي آن آسيب ها برطرف گردد و مبلغي را نيز به عنوان هزينه دراختيار گذاشتند.

جبرتي درباره بازكردن جامه اينگونه شرح مي دهد:

((وقتيكه روزپنج شنبه چهاردهم رمضان فرارسيد، ((استوفو)) خزانه دار رسمي ملت و ((فوريه)) نماينده مجلس به همراه برخي از بزرگان و قاضي و آغا و والي و حسابدار، پساز آنكه مسجد را ازمردم تهي كردند، به درون آن وارد شدند. كارگزاران جامه كه احضار شده بودند، بندهاي جامه را گشودند و آن را بازرسي كردند.

آنان در اين بازرسي، برخي آسيب ها را مشاهده كردند و دستور اصلاح و ترميم آن را صادر نمودند و بدين منظور، مبلغ سه هزار درهم نقره به تصويب رسانيدند و همچنين مبلغ هزار و پانصد سكه نقره به عنوان دستمزد براي كارگران و ترميم كنندگان جامه تعيين نمودند. مبلغ هزار و پانصد سكه نقره نيز دراختيار خادمان ضريح مسجدالحسين(ع) قرار دادند. از آن پس، همگي سواره به سوي خانه هاي خويش حركت كرده و جامه را پس از اصلاح و ترميم، مجدداً بستند و در جايگاه اصلي خويش قرار دادند.))¹⁴

ليكن باتمام اين خصوصيات، جبرتي از ارسال آن جامه هيچگونه سخني به ميان نياورده است. همچنانكه اينجانب به هيچگونه اشاره تاريخي نسبت به خروج كاروان محمل و يا ارسال جامه به مكه مكرمه در آن سال، (1215 ه . ق .) برخورد نكردم.