ضرورت تطبيق روايات بر يكديگر - ضرورت تطبیق روایات بر یکدیگر نسخه متنی

مجله علوم انساني دانشگاه سيستان و بلوچستان ـ شماره 21 ،مهر 81

ضرورت تطبيق روايات بر يكديگر

دكتر سيدرضا مؤدب

استاديار علوم قرآني و حديث دانشگاه قم

واژگان كليدي: تطبيق، عرضه، متن روايات، سند روايات، سنت

چكيده:

بدون شك، فهم روايت نبوي و ائمه اطهار (ع) نقش مهمي در آگاهي و فهم دين و شريعت اسلام دارند؛ لكن فهم برخي از آنان مشكل و يا بظاهر ناسازگار با يكديگر و چه بسا دستخوش تحريف و يا تصحيف شده‌اند و به استناد كلام ائمه اطهار (ع) اين گروه از روايت، بايد بر يكديگر تطبيق شوند. بدين جهت ترديدي نيست كه تطبيق و عرضه آنها بر يكديگر لازم است تا به تبيين هم بپردازند و يا روايات مجعول و نادرست آنها معين گردد.

در اين پژوهش به تبيين روايات تطبيق و چگونگي عرضه و تطبيق آنها بر يكديگر پرداخته و بيان شده كه روايت ناسازگار، نخست، بايد بر قرآن و سپس بر يكديگر عرضه و تطبيق گردند تا فهم و مقصود از آنان و يا درستي يا نادرستي آنها معين گردد و روشن است كه تطبيق و عرضه براي همه حديث پژوهان، ممكن بوده و هست و سودمنديهاي فراوان از آن حاصل شده است.

مقدمه

اهميت تطبيق روايات

پس از قرآن، روايات نبوي و امام معصوم (ع) مهمتري و اساسي‌ترين منبع شناخت براي فهم دين اسلام هستند. هر فقيه و اسلام‌شناسي براي يافتن حكم الهي و معرفت بر زواياي دين، ناگزير سراغ روايات مي‌رود تا به واسطه آنها، معرفت خويش را از دين مبين اسلام كامل نمايد؛ لكن جستجو در بين روايات و يافتن ديدگاههاي اسلام در مورد مسايل زندگي، نيازمند آشنايي با اصول و مباني فهم روايات و در نهايت اعتماد بر صدور آنها از معصوم است. بدين جهت نمي‌توان بر هر روايتي، گرچه از نظر سند نيز صحيح باشد، تمسك جست؛ زيرا برخي از روايت مبيّن يكديگرند و بدون تطبيق و عرضه بر يكديگر، مبهم و ناموزون به نظر مي‌رسند و از طرفي، از جمله آفتهايي كه بر درخت تنومند روايات، اعم از روايت شيعه و يا اهل سنت، نشست و بر آن آسيب وارد نمود، دست‌درازي در آنها بود كه مي‌توان اوج آن را در قرن دوم دانست،[1]همچنان كه روايات در مواردي، گرچه اندك، از آفت تصحيف، درج و نقل به معني نيز مصون نماند.

از اين روي، امامان معصوم (ع) براي رشد و پايداري درخت تنومند حديث و روشن شدن ابهامات و زدودن هرگونه آسيبي از ظاهر و باطن آنها، اقداماتي را فراخور زمان انجام دادند مانند: تطبيق روايات بر بديهيات عقلي، آيات قرآن، مسائل تاريخي و تطبيق و عرضه روايات بر يكديگر، كه هدف اين پژوهش، آخرين مورد است. بدين سان، عرضه روايات كه از جمله اقسام آن، عرضه آنان بر يكديگر است، امري مهم و گرانقدر تلقي مي‌شود؛ البته در تطبيق و عرضه روايات بر يكديگر، اهداف سودمند ديگري نيز مي‌تواند مورد جستجو باشد، مانند: معرف حديث عام و خاص، مطلق و مقيد، شناخت روايات تقيه و ... چگونگي و قلمرو تطبيق و عرضه روايات بر يكديگر، در بخش بعد مورد بررسي واقع مي‌شوند.