سعد بن عبدالله اشعرى قمى از علماى بزرگ و از محدثان جليل القدر شيعه (م 300 ه)، كتابى به نام بصائر الدرجات را تأليف نمود.[8] اين كتاب كه حاوى احاديث اعتقادى و تاريخى در اثبات عقايد شيعه بود، تا قرن هشتم هجرى در دست علماى شيعه بوده و بنا به نقل مرحوم مجلسى از كتب مورد اعتماد نزد آنان به شمار مى آمده است.[9] حسن بن سليمان حلّى كه او نيز از علماى شيعه در قرن هشتم بود، بخشى از احاديث كتاب بصائر الدرجات را گزينش كرد و ضمن اضافه نمودن برخى احاديث ديگر به اين مجموعه، آن را مختصر بصائر الدرجات ناميد. مرحوم حسن بن سليمان، در ضمن ذكر حديث مفصلى از امام صادق(ع)، به گونه اى مختصر و گذرا و بدون ذكر اصل خطبه، اشاره اى به محتواى آن نموده است.[10]
3 ـ السقيفة و فدك، تأليف أحمد بن عبدالعزيز جوهرى
أحمد بن عبدالعزيز از محدّثان اهل سنت در قرن دوم هجرى است. او مورخ و اديب و شاعر توانايى بود و در علم حديث نيز تبحر داشت و از جمله محدثان مشهور آن عصر به شمار مى آمد. كتاب السقيفة و فدك و اخبار الشعرأ از جمله تأليفات اوست. جوهرى در سال 323 ه در بصره بدرود حيات گفت.[11] كتاب السقيفة و فدك چنان كه از نام آن پيداست، حاوى مطالبى درباره دو واقعه مهم تاريخى صدر اسلام است. اين كتاب اكنون موجود نيست، اما ابن ابى الحديد معتزلى در كتاب گرانسنگ خود به نام شرح نهج البلاغه، بخشهايى از اين كتاب را نقل نموده است. كتابى كه اكنون به نام السقيفه و فدك، از احمد بن عبدالعزيز جوهرى، وجود دارد، در اصل مطالب جمع آورى شده از شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد است. جوهرى بخشهايى از خطبه حضرت را به دو طريق با ذكر سلسله اسناد آورده است.[12]
4 ـ مقاتل الطالبيين، تأليف أبوالفرج اصفهانى
گذشت كه على بن الحسين، معروف به ابوالفرج اصفهانى، متوفاى 356ه ، كتابى مستقل پيرامون خطبه حضرت نگاشته كه حوادث روزگار آن را از بين برده است.[13] ابوالفرج در سال 284ه در اصفهان زاده شد. او پس از طى مراحل مقدماتى در علوم مختلف چون تاريخ، ادب، شعر، حديث، و... ، شهرت يافت. ابوالفرج داراى آثار و تأليفات بى شمارى است كه مشهورترين آنها كتاب حجيم و دايرة المعارف گونه الاغانى است كه از شهرت بسزايى برخوردار است.[14] از ديگر آثار او كتاب ذى قيمت مقاتل الطالبيين است. او در اين كتاب به ذكر زندگينامه فرزندان عبدالمطلب و شهداى طالبى از عصر نبوت تا زمان حيات خود پرداخته است.[15] ابوالفرج در اين كتاب اشاره اى به صدور اين خطبه نموده و در شرح حال زينب كبرى(س) نوشته است: والعَقيلة هى الّتى روى ابن عباس عنها كلام فاطمة في فدك، فقال: حدثتنى عقيلتنا زينب بنت على(ع).[16]
لطفا منتظر باشید ...
