تقسيمات حديث متواتر در نظر اهل سنت، همانند تقسيمات صاحب نظران شيعه است؛ يعني خبر متواتر در يك تقسيم، به لفظي و معنوي تقسيم مي‌گردد. دكتر صبحي مي‌نويسد: «متواتر تقسيم مي‌گردد به لفظي و معنوي. متواتر لفظي عبارت است از حديثي كه جمعي كه در اول و وسط و آخر سند واقع شده‌اند؛ بر لفظ واحدي توافق كرده باشند» 35 . ايشان در تعريف حديث متواتر معنوي مي‌نويسد: «در متواتر معنوي توافق خبردهندگان بر لفظ واحدي شرط نيست، بلكه توافق بر يك مفهوم اگر چه به الفاظ مختلف، كفايت مي‌كند» 36 . «علماي حديث، خبر متواتر را به دو قسمت متواتر لفظي و معنوي تقسيم كرده‌اند» 37 .
9ـ مصاديق خبر متواتر از نظر شيعه
از جمله مطالب مفيد اين بحث، آن است كه آيا در ميان اخبار، حديث متواتر وجود دارد يا نه؟ تحقق خبر متواتر معنوي و اجمال، بي‌نياز از اقامه برهان است، به ويژه اخبار متواتر اجمالي. شهيد ثاني در اين باره مي‌نويسد: «خبر متواتر نسبت به اصول شريعت (همانند وجوب نمازهاي يوميه و شمار ركعات آن و وجوب زكات وحج) زياد است و برگشت تواتر در اين موارد به تواتر معنوي است» 38 . و اما نسبت به تحقق خبر متواتر لفظي، شهيد ثاني منكر آن است مگر در يكي دو مورد، و مي‌نويسد: «تا به حال خبري كه در حد تواتر باشد، نيافته‌ام مگر موردي را كه پس از اين بيان خواهم كرد... بيشتر رواياتي كه به عنوان متواتر لفظي مشهور شده‌اند، تنها نسبت به خبردهندگان زمان ما و پيش از آن، به اندازه متواتر و اما در طبقه اول ثابت نشده كه به اندازه متواتر باشد... بله، حديث «من كذب علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار» ممكن است متواتر لفظي باشد، زيرا گروه زيادي از صحابه كه تعدادشان به چهل يا شصت و دو نفر مي‌رسد، آن را از رسول الله (ص) نقل كرده‌اند» 39 .
لطفا منتظر باشید ...
