شعر - دیدار با ابرار (5) نسخه متنی

شعر

همانطوريكه در شمارش كتابهاى ايشان گذشت عنوان (طائر قدسى) نام ديوان شعر مولا محمد مهدى نراقى مى باشد. كه شامل سه هزار بيت شعر فارسى و عربى بوده است. گويا با گذشت زمان تعداد زيادى از اين اثر گرانمايه از بين رفته است و تنها بخش كوچكى از آن، از ماخذ گوناگون بدست آمده است كه بيشتر جنبه عرفانى داشته و در قالب مثنوى و ساقى نامه گفته شده است.

در اينجا براى نمونه چند شعر او را مى آوريم:

1- شعر فارسى:

وى در بعضى از اشعارش چنين سروده است:

و در جاى ديگر از همين مثنوى از غفلت نفس انسانها داد سخن كرده و خطاب به او مى گويد:

باز در جاى ديگر نراقى بعد عرفانى خويش را به صحنه نمايش مى گذارد و چنين عاشقانه نغمه سر مى هد:

و در آنجا كه به اوج اعلاى عرفان راه پيدا مى كند اين چنين مى سرايد:

2- شعر عربى:

وى كه با عالم گرانقدر شيعه، سيد مهدى طباطبائى، معروف به سيد بحر العلوم، مدت زيادى هم بحث بود، در درس استاد بزرگ وحيد بهبهانى شركت مى جستند و از همديگر استفاده علمى مى كردند. بعد از برگشت ايشان به كاشان اين ارتباط علمى همچنان بطور مكاتبه اى ادامه داشت. در يكى از نامه هائى كه وى از كاشان به سيد بحر العلوم در نجف مى نويسد اين شعر عربى را هم در آن نامه جايگزين مى كند:

يعنى:

«اى نامه رسان به ساكنان آن حرم مرتضوى بگو: كه توقف جاودانى شما در آن بهشت، بر شماگوارا باد بر ما تشنگان آبى افاضه كنيد، شما كه سيراب از آن آب معرفت هستيد.»

آن سيد بزرگوار نيز در جواب اينگونه مى نويسد:

يعنى:

«اى نامه رسان به آن آقائى كه از دور جمال دوست را به چشم شهود مى بيند بگو: تو را غائب و حاضرى، بر اين حاضر غائب، فضل و برترى است. زيرا كه ما در كنار آب هنوز از تشنگى مى ناليم و شما با اين كه دوريد، ولى داخل در آب هستيد» . ⁽¹¹¹⁾

نكته هائى باريكتر از مو

بخش مهمى از رمز پيروزى مردان بزرگ، در حركتهاى به ظاهر كوچك و عادى آنان نهفته است بطوريكه از همين يك مورد ارتباط كوتاه اين دو عالم توانمند و دانا مى توان نكته هاى اخلاقى دقيقى را استفاده نمود كه در اينجا به بعضى از آن، گذرا اشاره مى شود:

1- تواضع و فروتنى، هر دو بزرگوار در نهايت اوج خود آشكار است.

2- بزرگ شمردن دوستان، بخصوص از طرف سيد بحر العلوم، با آن مقام معنوى معروف، كه چندين بار به خدمت ولى عصر (عجل الله تعالى فرجه الشريف) مشرف شده اند، با اين حال وى را از خود بالاتر مى شمارد.

3- شفيع قرار دادن خوبان، در نامه ملا مهدى نراقى، بروشنى ديده مى شود.

4- احساس عطش معنوى، باز از نامه هاى تبادل شده بين نراقى و بحر العلوم و اشعار عرفانى او به آشكار پيداست.

در اينجا استاد حسن زاده آملى «مد ظله العالى » موضوع مهم ديگرى را استفاده مى كند وى مى فرمايد:

«اينكه سيد بحر العلوم اينگونه به نراقى خطاب مى كند اين حاكى از كمال انسانى و عظمت روحى نراقى است » . ⁽¹¹²⁾

ديوان طاقديس

ديوان طاقديس حاوى مجموعه اشعار و قصيده هاى نفيس اخلاقى و عرفانى و ... بوده و در حدود بيش از چهارصد صفحه مى باشد اين مجموعه پرارزش سروده ها و هنر نمايى هاى ذوقى و شعرى ملا احمد نراقى، فرزند برومند ملامهدى نراقى، قهرمان داستان اين نوشتار است، كه در حقيقت تحت تاثير ديوان پدر «طاير قدسى » قرار گرفته و خلاقيت هنرى و عرفانى خويش را اين گونه به نمايش گذاشته است.

او نه تنها در شعر، بلكه در غالب نوشته هاى فقهى، اصولى، اخلاقى و ... خود پا به پاى پدر قدم برداشته و در عين حال نوآورى هاى خوبى هم از خود به جاگذاشته است چنانكه استاد حسن زاده آملى در اين مورد مى فرمايد:

«عمده تحصيلات فاضل نراقى يعنى ملا احمد در نزد پدرش ملا مهدى نراقى بوده است و برخى از تاليفات ملا احمد به مضمون (الولد سر ابيه) به اقتفاى پدرش ملا مهدى نراقى است مثلا پدر در فقه «معتمد» مى نويسد و پسر «مستند» ، پدر «تجريد الاصول » در علم اصول مى نويسد و پسر شرحى مبسوط بر آن در هفت مجلد مى نويسد، پدر در علم اخلاق «جامع السعادات » به عربى مى نويسد و پسر «معراج السعادة » ترجمه آن به فارسى با بعضى از زيادات. پدر ديوان اشعار به نام «طائر قدسى » دارد و پسر به نام «طاقديس » ، پدر «مشكلات العلوم » مى نويسد و پسر «خزائن » و آنرا تابع «مشكلات » قرار داده است به بيانى كه در اول «خزائن » ذكر كرده است » . ⁽¹¹³⁾

در اينجا چند نمونه از اشعار و مناجاتهاى اخلاقى و عرفانى نراقى دوم آورده مى شود تا رابطه استاد و شاگردى اين پدر و پسر بيش از پيش آشكار شود.

او در تفسير آيه 36 از سوره زخرف كه مى فرمايد: «هركه از ياد خدا روى گرداند ما شيطان را برانگيزيم تا يار و همنشين وى باشد» ⁽¹¹⁴⁾

بعنوان توصيه اخلاقى اين چنين مى سرايد:

در جاى ديگر ديوان طاقديس خود طريق عشق نشان داده و مى گويد:

ملا احمد نراقى و پادشاهان

تاريخ افتخار آفرين بيش از هزار ساله روحانيت شيعه، از عصر حضور ائمه اطهار ( عليهم السلام) تا به امروز نشانگر آن است كه روحانيت همواره با سردمداران ظلم و جور و فساد در ستيز و مبارزه بوده و لحظه اى نيز از آن غفلت نداشته است در هر دوره اى به تناسب اقتضاى آن اين مسووليت خطير را به طور واضح و قاطع عملى كرده است يك وقت با حفظ و نقل فرمايشهاى پيامبر (ص) و ائمه اطهار ( عليهم السلام) (نقل احاديث و روايات)، در زمان ديگر با سخنرانى و تشكيل كلاسهاى درس و يا حتى قبول مسووليتهاى اجرايى و سياسى، كه اگر همه اين مراحل مفيد واقع نمى شد با جنگ مسلحانه، از ارزش هاى اصيل اسلامى دفاع كرده و دست ستمگران را از جامعه مسلمانان قطع مى نمودند، بطوريكه اين سيره و سنت پسنديده بخشى از ذات و سرشت آنان به حساب مى آيد.

ملا احمد نيز به حق در شمار حلقه هاى استوار اين سلسله پايدار قرار گرفته است او بگونه اى ظريف و هنرمندانه و با زبان شعر و در قالب حكايت، اين نهاد پاك و روحيه سلطنت ستيزى خود را كه از سلف صالح به ارث برده بود در ديوان «طاقديس » به قضاوت تاريخ مى گذارد و اين گونه دادخواهى مظلومان از ظالمان مى كند.

در جاى ديگر ديوان طاقديس ملا احمد ضمن به سخره كشيدن شكوه و جلال كاذب و ظاهرى پادشاهان، به يك ارزش اخلاقى اسلام تكيه مى كند كه انسان نبايد اسير زرق و برق دنيا بشود و خود را از رشد و تكامل معنوى محروم سازد و مى گويد:

ديوان صفائى نراقى

اين عنوان دفتر و ديوان ديگر ملا احمد نراقى است كه در غالب، از اشعار عاشقانه و عرفانى وى تشكيل يافته است. ⁽¹²²⁾ مانند:

وى در اين ديوان بيشتر سروده هاى خود را به لقب «صفائى » تخلص مى كند، چنانكه:

شور حسينى و طاقديس

گر چه ملا احمد نراقى همانند پدر، در خصوص نهضت عاشورا كتابى مستقل تدوين نكرده است، ولى به روش ديگر و در جاى مناسب با زبان شعر و هنر اين خلاء را با تمام وجود جبران نموده است. او گريه بر سالار شهيدان و يارانش را حسن ختام ديوان خود «طاقديس » قرار داده، تا شايد اشك چشمان خوانندگان آن، صفحه هاى ديوان راخيس كرده و باعث شادى روح و سربلندى وى در حريم انبيا و اوليا و صالحان بشود و يا خواسته درس عشق و ارادت داشتن به آن واقعه بزرگ را در قالب شعر به امت اسلامى تذكر دهد و دفاع از كيان اين فرهنگ كفر ستيز را به شيعيان توصيه نمايد.

در هر صورت هدف و انگيزه، هر چه بوده الهى بوده و معنوى، كه شور حسينى بپاكرده و او را يك باره و دست به قلم، به ميدان كربلا، كنار رود فرات كشانده و اينگونه از نوك قلمش اشك خون جارى ساخته است:

و در سوگ حضرت على اصغر از زبان حال امام حسين (ع) اين چنين عزا مى سرايد:

او در جاى ديگر شجاعت حضرت على اكبر ( عليه السلام) را وقت اجازه گرفتن از پدر گرامى خويش امام حسين ( عليه السلام) براى پيكار با دشمن اين چنين به تصوير مى كشد: