موقعيت‏سياسى و اجتماعى - امام خمینی, احیاگر گذار معنوی نسخه متنی

موقعيت‏سياسى و اجتماعى

امام امام، به لحاظ درك عميقى كه از وضعيت‏سياسى و اجتماعى مسلمانان داشت، خود را در مرحله خاص از تجربه زندگى سياسى فقيهان مى‏ديد. موقعيت‏سياسى و اجتماعى امام، تفاوت اساسى با روحانيت پيشرو گذشته داشت. در موقعيت امام، فرآيندهاى رويكرد دوم عرفى‏گرايى محقق گشته و پاره‏اى از جامعه به جهان غير مقدس‏گذار كرده و باقيمانده آن، غالبا در دنياى معنوى غير ناب به سر مى‏برند. اما موقعيت روحانيت مبارز پيش از امام، در آستانه وقوع فرآيند عرفى‏گرايى مدرن بوده است. در موقعيت پيشين، حاكميت‏سياسى از قالبهاى سنتى فاصله چندانى پيدا نكرده است. اما در عصر امام خمينى، حاكميت‏سياسى از شكل سنتى به قالب مدرن تبديل گشته است. گرچه، رژيم پهلوى، از نوع دولت مطلقه است; ولى هيچ سنخيتى با دولتهاى پيشين نداشت. يك نوع دولت كاملا سكولار (دنيوى - غيردينى) تاسيس شده است. به همين دليل، روحانيت اصيل، به عنوان حاملان اصلى اسلام ناب، در مصاف با عرفى‏گرايان سنتى و مدرن، تجربه سياسى ارزشمندى را فراروى امام خمينى قرار داده است و ايشان هم در جمع‏بندى سياسى از موقعيت و زمانه خود، مستند بر همين تجربه ضد سكولاريستى روحانيت‏شيعه عمل كرده است.

تجربه مقدس آن بود كه انديشه سياسى «مشروطه اسلامى‏» مى‏تواند جامعه ايرانى را از حاكميت استبدادى به سمت‏حاكميت اسلامى سوق داد. پيروان اين انديشه دينى از ميان علماء، نظير ميرزاى نائينى و حاج آقا نورالله اصفهانى، تصور مى‏كردند كه با تاسيس مجلس شورا و تعيين پنج نفر از علماى اعلام براى نظارت بر مطابقت قوانين مجلس با شريعت اسلامى; راه گذار جامعه اسلامى محقق مى‏گردد. حال آنكه در واقع، تغيير شعار مشروطه‏خواهان از «عدالت‏خانه‏» به «مجلس شورا» و حاكميت‏يافتن تجددطلبان غربزده بر مجلس شورا; جزء اقدامات اوليه براى تغيير نظام سياسى از ساختار سنتى به مدرن (سكولار) بود. به طورى كه با شدت يافتن برنامه نوسازى و تاسيس دولت مطلقه مدرن، دفاع از شعار، مشروطه‏خواهى اسلامى‏» ناممكن گشته و رهبران مذهبى آن، مانند شيخ فضل‏الله نورى، حاج آقا نورالله و سيد حسن مدرس به ت‏حكومت‏خودكامه به شهادت رسيدند. امام خمينى (ره) ، برنامه احياگرى دينى و گذار جامعه به معنويت را دقيقا از همان تجربه خونين علماى مشروطه‏خواه پى گرفته است. به همين دليل است كه نهضت امام خمينى را نقطه عطفى بر جريان احياگرى دينى تشيع مى‏دانيم. امام، كاملا پى برده است كه با تغيير نظام سياسى از سنتى مدرن، مجالس براى پرداختن به «مشروطه خواهى اسلامى‏» نيست. ممكن است كه نظام سياسى سنتى به حكومت «مشروطه اسلامى‏» تن بدهد; اما هرگز نبايد چنين انتظارى را از دولت مطلقه مدرن داشت. زيرا روند تاريخى در تاسيس دولت مدرن كاملا نشان داده كه اينگونه دولتها در جهت ضديت‏با مشروطه اسلامى بود.