عبدالله بن میمون و اسماعیلیان نسخه متنی

1. دستور المنجمين كه اصلا در نجوم است و پاره‏اى گزارشهاى تاريخى و داستانى هم در آن‏مى‏توان يافت و نگارنده ناشناس آن، از اسماعيليان نزارى بوده كه در حدود سال 500 ازتاليف آن فراغت‏يافته است. (54)

2. غاية المواليد، از خطاب بن حسن اسماعيلى (م.533). (55)

3. عيون الاخبار، از داعى ادريس عماد الدين قرشى (م.872). (56)

4. هفت‏باب از ابو اسحاق قهستانى (معاصر مستنصر سوم) (م.904).

5. كلام پير از خيرخواه هراتى در گذشته پس از 960، كه هفت‏باب نامبرده را انتحال كرد وپاره‏اى مطالب بر آن افزود و به اين نام ناميد و به ناصر خسرو (م.481) نسبت داد. (57)

6. پاره‏اى از آثار دروزيان (58) كه على القاعده قديمى‏تر از منابع ياد شده نيست.

مندرجات اين كتابها در باب عبدالله بن ميمون و نقش او در جنبش اسماعيليان، نه تنهابا مسلمات تاريخ سازگار نيست، بلكه در ميان خود آنها نشانه‏هايى از تضاد و عدم صحت‏مشهود است. چنانكه در پاره‏اى از آنها، ميمون از اصحاب امام باقر(ع) و راويه او (كسى كه‏احاديث‏بسيارى از آن حضرت روايت كرده) معرفى شده (59) و بر اين اساس، بايد هنگام‏درگذشت امام در فاصله سالهاى 117 - 113 (60) دست كم 35 تا 40 سال داشته باشد; و ازسوى ديگر پاره‏اى از گزارشهاى آنها حاكى است كه امام صادق(ع) نواده خويش محمد بن‏اسماعيل را به ميمون سپرد و او را حجاب و ستر محمد قرار داد و او محمد را پنهان داشت وتربيت كرد و خود در اواخر سده دوم درگذشت. (61) كه عمرى به اين درازى را به سادگى‏نمى‏توان پذيرفت. همچنين اينكه اسماعيل - متولد سال 110 - (62) به دستور امام صادق(ع)عبدالله بن ميمون را حجت‏خود و فرزندش محمد قرار داده (63) و همين عبدالله دررويدادهاى پس از سال 265 نقش داشته و در سال 270 درگذشته; و حجت دو امام‏اسماعيلى: عبدالله بن محمد (م.212) و پسرش احمد بن عبدالله (م.229) بوده باشد، (64) معقول نيست; علاوه بر اينكه نخستين مؤلفان اسماعيلى تصريح كرده‏اند كه اسماعيل درزمان حيات امام صادق(ع) درگذشت و با حضور امام او را به قبرستان بقيع بردند و در آنجا به‏خاك سپردند و مدفن او در آنجا مشهور است و او پيش از درگذشت، با اطلاع امام، فرزندخود محمد را به جانشينى برگزيد و كار را به او واگذاشت، (65) ولى مؤلفان بعدى كه احساس‏مى‏كرده‏اند وفات اسماعيل در زمان پدر، ممكن است‏با امامت او و اخلافيش منافات داشته‏باشد، اين امر را منكر شده و درگذشت او را پس از امام صادق دانسته‏اند. (66) مؤلفان متاخراسماعيلى نيز براى حل تناقضهاى موجود در داستان عبدالله بن ميمون، به دو گونه عمل‏كردند:

الف - برخى مراد از ميمون و قداح را همان محمد بن اسماعيل دانسته‏اند، (67) كه اين‏عجيب است; زيرا آنچه در سرگذشت ميمون و قداح آورده‏اند، قابل تطبيق با سرگذشت‏محمد نيست; و بعضى از نويسندگان معاصر اسمعيلى نيز اين ناسازگارى را يادآور شده وگفته‏اند كه در منابع اسماعيلى، ميمون از نسل سلمان و محمد از نسل امام على(ع) شمرده‏شده‏اند. (68) همچنين عبدالله بن ميمون بر طبق اين فرضيه با عبدالله بن محمد بن اسماعيل‏يكى انگاشته شده، با اينكه به گفته اسماعيليان، اولى در سال 270 درگذشت و دومى درسال 212. (69) گاهى نيز در استدلال بر يكى بودن ميمون و محمد بن اسماعيل گفته‏اند:

- معز خليفه فاطمى، در ضمن يك گفت‏وگو، عنوان ميمون و قداح را برخليفه فاطمى نهاده‏است;

- فرقه اسماعيليه گاهى به عنوان ميمونيه خوانده شده است. (70)