قیام 19 دی به روایت اسناد و خاطرات نسخه متنی

براساس گزارش ماموران امنيتي رژيم، طلاب علاوه بر اين‏كه در روز هيجدهم به منازل مراجع درجه اول و دوم رفتند، به منزل آقاي محمد يزدي نيز مي‏روند. آيت‏اللّه يزدي طي سخناني آنان را به واكنش تند عليه رژيم فرا مي‏خواند و با اشاره به ناداني و حماقت نويسنده مقاله مي‏گويد:

«نويسنده اين مقاله چقدر احمق است كه گفته روح‏الله خميني اهل هند است. اگر اهل هند بود، پس چرا خودش نوشته روح‏اللّه خميني، خمين مال ايران است يا مال هند.21

يكي از نكات بسيار مهمي كه در روز هيجدهم يعني بلافاصله بعد از انتشار روزنامه به چشم مي‏خورد ولي صاحبان خاطرات به آن كمتر توجه كرده‏اند و يا اين كه التفاتي به اين مساله نداشته‏اند، تأثير انتشار مقاله موهن روزنامه در فروش آن روزنامه در شهرهاي مذهبي بويژه شهر قم و كاشان است. طبق گزارش ماموران ساواك در روز هيجدهم دي‏ماه، اين مساله موجب كاهش فروش روزنامه در برخي شهرها شده است:

«متعاقب درج مطالبي در روزنامه اطلاعات در مخالفت با خميني، نمايندگان فروش اين روزنامه در قم و كاشان به وسيله نامه و تلفن تهديد شده‏اند و تصور مي‏رود كه اين مساله در فروش روزنامه اطلاعات نيز اثر نامطلوبي گذارد.22

طلاب حوزه علميه قم از اين كه مراجع ثلاث(گپايگاني، نجفي مرعشي و شريعتمداري) و ديگر اعاظم قم نسبت به اهانت روزنامه اطلاعات، اعتراض كردند و يك روز درس خود را تعطيل كردند، خوشحال بودند ولي از آنجا كه قرار بود روز 19 دي‏ماه درس‏ها برقرار شود ناراحت بودند. از سوي ديگر هنوز مردم از اقشار مختلف به مخالفت با اين مساله برنخاسته بودند، لذا عده‏اي از بازاري‏ها مذهبي قم در روز 18 دي‏ماه به طلاب ملحق مي‏شوند و بدين منظور حاج علي محوي و ديگران در شب 19 دي‏ماه نزد آقاي سيد حسين موسوي تبريزي23 كه از فعالان و گردانندگان مساله بوده، مي‏رود و با ايشان جهت تعطيلي بازار روز 19 ديماه به گفتگو مي‏پردازد و نتيجه، آن مي‏شود كه آن روز بازار تعطيل گردد و بالاتفاق نزد مدرسان و مراجع روند و آنان نيز دروس خود را تعطيل نمايند.

اين پيشنهاد مورد قبول واقع مي‏شود و صبح فردا(روز 19 دي) بازاريان با جمعيت زياد به طرف مسجد اعظم سرازير مي‏شوند و حدود هزار نفر اعم از طلبه، بازاري و اقشار مختلف مردم به طرف شبستان محل تدريس شريعتمداري مي‏روند. يك نفر در آنجا صحبت مي‏كند و خطاب به آقاي شريعتمداري مي‏گويد: آقا! بازار تعطيل است، آن وقت شما داريد درس مي‏گوييد؟! و ايشان بر فراز منبر تدريس، عذرخواهي مي‏كند و مي‏گويد:«ما نمي‏دانستيم كه امروز هم برنامه است. لذا همين‏جا به حمايت از اعتراض بازاريان، تعطيل مي‏كنيم.»

رئيس سازمان اطلاعات و امنيت قم در گزارش خود به مدير كل اداره سوم ساواك مي‏گويد، افراد ناشناسي به آقاي شريعتمداري در جلسه درس اعتراض مي‏كنند كه بايد درس را تعطيل كنند. لذا شريعتمداري هم كه اين اقدام را اهانت‏آميز تلقي نمود با ناراحتي درس را تعطيل نمود.24

با تعطيل شدن درس آقاي شريعتمداري‏ـ كه ساعت 8 صبح برقرار مي‏شدـ، آقاي گلپايگاني هم كه در ساعت 9 در شبستان ديگر مسجد اعظم درس داشتند، در جلسه درس حاضر نمي‏شوند. آقاي مرعشي هم در مسجد بالاسر و ميرزا هاشم آملي در شبستان ديگر مسجد اعظم و شيخ مرتضي حائري در مسجد عشقعلي در درس خويش حاضر نمي‏شوند.

شاگردان اساتيد فوق و نيز ديگر اساتيد و مردم، بازاريان و ساير اقشار مردم قم به هم پيوستند و جمعيتي بالغ بر 5 هزار نفر25 رأس ساعت 11 صبح به صورت آرام از ميدان آستانه و حرم به طرف خيابان ارم حركت مي‏كنند و ابتدا به منزل آيت‏الله ميرزا هاشم آملي مي‏روند. آقاي آملي ضمن تقدير و تشكر از روحيه پاك طلاب و مردم از اينكه دسته‏جات تشكيل داده‏اند و به اهانت روزنامه اطلاعات اعتراض دارند، توصيه مي‏كند وحدت كلمه را حفظ كنيد و همه حوزه و علما در مقابل اين مسأله وحدت نظر دارند و عن قريب جلسه‏اي تشكيل خواهند داد و به اين مسئله رسيدگي خواهند كرد و متذكر مي‏شوند كه اين گونه اهانت‏ها به شخص توهين شونده هيچ ضرر نمي‏رساند چرا كه: عظمت آقاي ما به حدي است كه اين گونه نوشتجات به او ضرر نمي‏رساند، البته جاي تأسف است كه نبايد نوشته بشود... عظمت آن مرد بزرگ طوري است كه هيچ كس[ به آن نمي‏تواند لطمه بزند].26