مرحله نهايى در نظارت و ارزيابى اين است كه با توجه به اطلاعات به دست آمده، عملكرد شخص را با معيارها و بايدها مقايسه و اعمال او را ارزيابى نمايند. اين كار نيز در قيامت با دقت انجام مى شود و پس از بررسى كامل اعمال انسان ها و ارزيابى دقيق كاركرد آن ها، انسان ها به دو گروه عمده تقسيم مى شوند:1ـ گروه اول كسانى هستند كه نتيجه ارزيابى آن ها مثبت است. اينان رستگار هستند و به سعادت واقعى و ابدى دست يافته اند. قرآن مى فرمايد: «فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازينُهُ فَاوُلئِكَ هُمُ المُفْلِحُونَ» (مؤمنون: 102); آنان كه ميزان هاى عملكردشان سنگين است رستگارانند.در جاى ديگرى نيز مى فرمايد: «فَهُوَ فى عِيشَة رَّاضِيَة» (قارعه: 7); پس او در يك زندگى خشنودى خواهد بود.2ـ گروه دوم كسانى هستند كه نتيجه ارزيابى آن ها منفى است. اينان زيانكار هستند و پناهگاهشان جهنّم است و جزاى اعمال زشت خود را در آن جا خواهند ديد. قرآن كريم مى فرمايد: «وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازينُهُ فَاُولئِكَ الَّذْينَ خَسِرُوا اَنْفُسَهُمْ» (مؤمنون: 103); كسانى كه ميزان هاى عملشان سبك است، آن ها به خود ستم كرده اند. و در جاى ديگرى مى فرمايد: «فَاُمُّهُ هاوِيَةٌ» (قارعه: 9); پناهگاه آن ها جهنم است.
نكاتى درباره نظارت و ارزيابى الهى
در نظارت خداوند متعال بر اعمال و رفتار انسان ها و ارزيابى و سنجش اعمال آن توسط خدا و فرشتگان، چند نكته مهم وجود دارد كه به اختصار ذكر مى شوند:
1ـ دقت در نظارت
از آيات قرآن كريم و روايات ائمّه هدى:: به خوبى استفاده مى شود كه در نظارت بر اعمال انسان ها و بررسى و ارزيابى كارهاى آن ها در قيامت، دقت و موشكافى كامل خواهد شد. خداوند متعال در قرآن كريم، يكى از سفارشات لقمان به فرزندش را چنين نقل مى كند كه لقمان به فرزندش گفت: «يا بُنَىَّ، اِنَّها اِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل فَتَكُنْ فى صَخْرَة اَوْ فِى السَّماوَاتِ اَوْ فِى الاَرْضِ يَأتِ بِهَا اللّهُ» (لقمان:16); پسرم، اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (عمل خوب يا بد) باشد و در دل سنگى يا در گوشه اى از آسمان ها يا زمين پنهان گردد خداوند آن را (در روز قيامت براى حسابرسى) خواهد آورد. اين به معناى اين است كه در نظارت خداوند متعال بر اعمال و رفتار و نيّات انسان ها و ارزيابى خدا از اعمال، حتى كوچك ترين و كم اهميت ترين كارها و رفتارها از نظر دور نمى ماند و محاسبه خواهد شد.
2ـ عموميت نظارت و ارزيابى
نظارت خداوند متعال بر اعمال بندگان و ارزيابى حضرت حق از عملكرد آنان، عموميت دارد و منحصر به انسان هاى معمولى نيست، بلكه انسان هايى والا نيز كه نزد خدا ارج و منزلتى دارند، مثل فرستادگان خدا و امامان: و رهبران امّت ها نيز مورد نظارت دقيق و ارزيابى قرار خواهند گرفت. خداوند متعال در آيه 6 سوره اعراف مى فرمايد: «وَلَنَسْئَلَنَّ المُرْسَلينَ» (اعراف: 6); همانا از پيامبران سؤال خواهيم كرد (كه آيا رسالت خويش را به نحو احسن انجام داده اند؟)حضرت امير المؤمنين(ع) نيز در بيان همين مطلب مى فرمايد: پيامبران: نگه داشته مى شوند و از آنان سؤال مى شود كه آيا رسالت خويش را به امت هاى خود رسانده اند يا نه؟ و آن ها خبر مى دهند كه اين وظيفه را انجام داده اند.»( )
3ـ ارزيابى خدا از سر اطلاع
خداوند متعال، عالِم به غيب و شهود است و همه چيز را، اعم از پنهان يا آشكار مى داند. نظارت و سؤال و سنجش از جانب او و گماشتنِ چندين شاهد و ناظر براى نظارت و گواهى بر اعمال بندگان، به منظور كسب اطلاع خودش نيست، بلكه براى اتمام حجت بر انسان ها و آگاهى آن ها از نتايج اعمال خودشان مى باشد.قرآن كريم مى فرمايد: «فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْم وَ ما كُنّا غائِبينَ» (اعراف: 7); ما با علم و آگاهى خويش، تمام اعمال آن ها را برايشان شرح مى دهيم; زيرا هرگز از آن ها غافل نبوديم.
نتيجه
از آن جا كه خداوند متعال بهتر از هر كس ديگر، با ويژگى ها و روحيات انسان آشناست و انسان را كاملاً مى شناسد ـ چرا كه خالق اوست ـ و با توجه به اين كه خداوند متعال خودش بر اعمال انسان نظارت مى كند و حتى علاوه بر خودش، ناظران ديگرى نيز معيّن نموده و اين همه تأكيد بر روى نظارت و بررسى اعمال انسان مى كند، مى توان استدلال كرد كه نظارت بر انسان، يك كار ضرورى و لازم است و مديران مسلمان مجموعه ها و سازمان هاى اسلامى نيز بايد خود را موظّف به نظارت بر عملكرد افراد سازمان خود نمايند و عملكرد آن ها را دقيقاً ارزيابى كنند.
نظارت در مديريت اسلامى
يكى از ضرورت ها در يك مديريت سالم و موفق، وجود يك نظام كامل نظارت و بازرسى است و از آنجا كه دين مبين اسلام، دينى كامل و جامع است و پاسخگوى تمام نيازهاى تكاملىِ انسان مى باشد و هر آنچه كه تكامل و سعادت انسان در گرو آن باشد در آموزه هاى دينى يافت مى شود، در اين زمينه نيز دستوراتى دارد و مديران مجموعه ها و سازمان هاى اسلامى را به داشتن يك نظام دقيق، جدّى، و عادلانه نظارت و بازرسى سفارش مى نمايد، چرا كه سلامت و موفقيت هر مجموعه و سازمانى وابسته به وجود نظارت و بازرسى دقيق در آن سازمان است.حضرت امير مؤمنان، على(ع)، در عهدنامه معروف مالك اشتر، درباره نظارت چنين دستور مى دهند: «با فرستادن مأموران مخفى و راستگو و باوفا، كارهاى آنان را زير نظر بگير; زيرا بازرسى مداوم و پنهانى، سبب مى شود كه آن ها به امانت دارى و مدارا با زير دستان ترغيب شوند.( ) در اين قسمت از نامه، حضرت على(ع) علاوه بر دستور به داشتن نظارت و بازرسى و توصيه به مداومت در انجامِ آن، به خصوص به صورت پنهانى، به چند مورد از مزايا و فوايد وجود نظارت نيز اشاره فرموده است; از جمله; امانت دارى كاركنان و مدارا كردن با زير دستان و مراجعان.
لطفا منتظر باشید ...
