جمع بندى ديدگاهها: - وجود رابط از دیدگاه صدرالمتألهین و سایر فیلسوفان اسلامی نسخه متنی

جمع بندى ديدگاهها:

1. از ياد نمى بريم آنچه به عنوان ديدگاههاى گوناگون ذكر شد همگى به معناى نخست (وجود رابط) مربوط مى گرديد يعنى به مفهوم حرفى وجود يا همان رابط در قضاياى حمليه ايجابيه.

2. در ميان كسانى كه در اين مورد بحث كرده اند (يا به گونه مستقل و يا به عنوان مفسر كلام صدرالمتألهين) سه دسته به چشم مى خورند:

الف. كسانى كه باور دارند چيزى به نام وجود رابط در خارج نداريم و وجود رابط واژه اى است كه تنها بيانگر اتحاد ميان موضوع و محمول است.

ب. كسانى كه مى گويند: وجود رابط در خارج واقعيت دارد ليكن اين
وجود از سنخ وجود محمولى نيست و اطلاق وجود هم برآن دو به اشتراك لفظى است.

ج. كسانى كه مى گويند: وجود رابط در خارج واقعيت دارد و اين وجود از سنخ وجود محمولى است و اطلاق وجود نيز بر آن دو به اشتراك معنوى است.

مبناى قول دسته اخير اين است كه وجود رابط را از نوع مقوله اضافه به شمار مى آورند اما معتقدند كه مقوله اضافه خود از جمله مقولات و مفاهيم ماهوى نيست بلكه از جمله مقولات ثانيه فلسفى است كه ما بازاء مستقيم در خارج ندارد اما منشأ انتزاع واقعى دارد و به تعبير برخى از اين بزرگان مقوله اضافه و نيز وجود رابط از مرتبه ضعيفى از وجود برخوردار است. و به همين دليل است كه لفظ وجود بر آنها و بر وجودات محمولى به اشتراك معنوى اطلاق مى گردد.

اما حال كه سخن بدين جا انجاميد مناسب مى دانم كه براى روشن شدن بيش تر بحث مختصرى به بحث نسب و اضافات بپردازيم. توجه به اين بحث به دليلهاى بسيار ضرورت دارد.

نخست آن كه: بسيارى از بزرگان حكمت متعاليه وجود رابط به معناى رابط در قضاياى حمليه ايجابيه را به مقوله اضافه مى پيوندانند.

دو ديگر: سيارى از آنان كه تمامى نسب و اضافه ها را از نوع وجود رابط مى دانند و همان طور كه در معناى چهارم وجود رابط بدان اشاره شد همين كاربرد واژه وجود رابط در جاهاى مختلف و روشن نشدن موضع نزاع سبب درهم آميختگى و اشتباههاى بسيارى در مورد اين بحث از اساس و ريشه شده است.

نسب:

ييكى از مباحث مهمِ فلسفه و منطق بحث (نسب) و (اضافات) است. منطقيين از جهت قالبهاى ذهنى تفكر به اين مسأله نظر دارند و فلاسفه از جهت واقعيت خارجى اين روابط. البته بحث منطقيين يك بحث به طور كامل

انتزاعى و ذهنى نيست. به همين دليل هم هست كه مى بينيم همانندى كاملى ميان شيوه طرح فلاسفه و منطقيين دراين مباحث وجود دارد.

از گذشته هاى بسيار دور يعنى از زمان ارسطو منطقيين مفاهيم و مقولات عرضى را به دسته هاى مختلفى تقسيم كرده اند: كميت كيفيت و مقولات هفت گانه نسبى: (اين وضع جده فعل انفعال متى و اضافه).

آنان اين مقولات هفت گانه نسبى را از جمله مفاهيم ماهوى يعنى از معقولات نخستين به شمار مى آورند. همان طور كه اشاره شد معقولات نخستين روگرفت مستقيم خارج و حاصل عكسبردارى ذهنى از خارج هستند. به همين دليل بايد برابرهاى اين مفاهيم نيز وجودى منحاز و مستقل در خارج داشته باشند.

اما از همان گذشته هاى دور فلاسفه بر اين گونهه برداشت ازمقوله هاى نسبى و جاى دادن آنها تحت معقولات نخستين خدشه و اشكالهايى وارد مى ساختند. خرده گيران براين باور بودند كه ما در خارج تنها وجود اسمى جواهر را مى يابيم و از مقايسه آن وجودات مفاهيمى در ذهن پديد مى آيد مانند: فوقيت و تحتيّت ابوت و اخوت و كه آنها را مفاهيم نسبى و اضافى مى ناميم.

اين مفاهيم تنها انتزاع ذهنى هستند كه از نوعى تحليل و مقايسه عقلى به دست آمده اند و هيچ گونه مابازاء مستقيم و عينى نمى توان براى آنها در خارج جست و جو كرد. شمارى از اين بزرگان حتى از اين هم پا را فراتر گذارده و وجود خارجى كليه اعراض را در خارج انكار كرده اند و كليه مفاهيم عرضى را محصول تحليل عقل مى دانند و بر اين باورند آنچه صحنه خارج را پوشانيده است تنها جواهر هستند و عقل از گونه هاى گوناگون وجود جواهر مفاهيم عرضى مختلف را به تحليل ذهنى به دست مى آورد.