***** صفحه 1 *****
 تفسير موضوعي الميزان
-----------------------------------------------------------------
ويرايش 77  کتاب جيبي از  معارف قرآن در الميزان

کتاب سي و يکم: مشخصات قرآن و تاريخ وحي و تنظيم و تفسير

تأليف:  سيد مهدي امين
(تجديد نظر: 1394)

***** صفحه 2 *****
بسم الله الرحمن الرحيم
      بسيار مى شود كه مردم، عملى را كه مى كنند و يا مى خواهند آغاز آن كنند، عمل خود را با نام عزيزى و يا بزرگى آغاز مى كنند، تا به اين وسيله مبارك و پر اثر شود و نيز آبرويى و احترامى به خود بگيرد و يا حداقل باعث شود كه هر وقت نام آن عمل و يا يـاد آن بـه ميـان مى آيـد، به ياد آن عـزيز نيـز بيـفتنـد.
      اين معنا در كلام خداى تعالى نيز جريان يافته، خداى تعالى كلام خود را به نام خود كه عزيزترين نام است آغاز كرده، تا آن چه كه در كلامش هست نشان او را داشته باشد و مرتبط با نام او باشد و نيز ادبى باشد تا بندگان خود را به آن ادب مؤدب كند و بياموزد تا در اعمال و افعال و گفتارهايش اين ادب را رعايت و آن را با نام وى آغاز نموده، نشان وى را بدان بزند، تا عملش خدايى شده، صفات اعمال خدا را داشته باشد و مقصود اصلى از آن اعمال، خدا و رضاى او باشد و در نتيجه باطل و هالك و ناقص و ناتمام نماند، چون به نام خدايى آغاز شده كه هلاك و بطلان در او راه ندارد(1) ... و
      "  من به نام خدا آغاز مى كنم!   "
        1- الـميزان ج 1، ص 26.

***** صفحه 3 *****

فهرست مطالب:

مقدمه مولف:                                                                            
بخش اول: قرآن ، کتاب خدا   و آنچه بايد درباره آن دانست!    
فصل اول:  وحي و اقسام آن                         
      تعريف وحي، و جنبه هاي مختلف آن
             ا- تعريف وحي:
             2- آثار و نتايج وحي:
             3- محتواي وحي:
             4- وحي و انزال كتاب و ميزان
       اقسام وحي
       وحي، و علم به معارف تفصيلي
       آيا همة سخنان پيامبر وحي است؟
      مفهوم رسول، نبي، و محدث
1- رسول:
2- نبيّ :
3- محدث يا محدثه :
      محدثين مشهور در تاريخ اديان
    وحي بدون واسطه درمعراج رسول الله"ص"
    مفهوم عبارات به كار رفته در آيات معراج
     1- " شَديدُ القوي "
     2- " ذوُمِرَّةٍ "
     3- " فَاستَوي "
     4- " اُفُقِ الاَعلي "
     5- " ثُمَّ دَنا فَتَدَلّي !"
     6- " قابَ قَوْسَينِ "
     7- " ما كَذَبَ الفُؤادُ ما رَاي! "
     ديدار با چشم دل يا ادراك شهودي
      عروج تا سِدرَةِ المنتهي
     سِدرَةِ المُنتَهي كجاست؟
      جنت المأوي كجاست؟
     او هرچه ديد، درست ديد!
 فصل دوم :  جبرئيل، فرشته وحي،  و آورنده روح            
        روح امانت دار
      مفهوم قلب در قرآن
      جبرئيل، و نزول قرآن به قلب پيامبر
       فرشتگان وحي
      چگونگي دريافت وحي رسول الله"ص"
      چگونه پيامبر جبرئيل را مي شناخت؟
       همراهي روح با رسول الله"ص" و ائمّه

***** صفحه 4 *****
      افـق مبين، و مشاهدات رسول الله"ص"
      مشخصات ششگانة جبرئيل
       جبرئيل، و سلامت مسير وحي
      عدم تعجيل در دريافت وحي
فصل سوم:    شـب قدر و نـزول قــرآن                
      شبي كه قرآن نازل شد!
      مفهوم قدر چيست؟
      تكرار شب قدر در هر سال
      دليل فضيلت شب قدر
      نزول روح و ملائكه در شب قدر
      امر چيست ؟
      مفهوم سلامت در شب قدر
      مبارك بودن شب قدر
      تعيين شب قدر
      قرآن و زمان نزول آن
      نزول آني و تدريجي قرآن
      چرا قرآن يكجا نازل نشد؟
      نحوة تلقي قرآن و قرائت آن
                           نزول قرآن،  و صبر بر حكم پروردگار   
فصل چهارم: اولين روزهاي نزول قرآن                
       اولين سوره قرآن
      نماز قبل از بعثت
       اي جامه به خود پيچيده، برخيز!
      قرآن،  قولي سنگين!
       فلسفه نمازشب پيامبر
      اولين سوره ها و اولين فرازهاي قرآن
       روايات اولين مراحل نزول قرآن
             1- روايت عايشه:
             2- روايت ابن شهاب:
             3- روايت ابن شداد:
      تحليل،  و اشكال روايات:
             1- نسبت شك به رسول الله"ص" :
             2- نسبت عدم اطمينان و ايمان به رسالت:
       پيامبر امّي،   و نزول قرآن
      نحوه قرائت قرآن براي رسول الله"ص"
      چگونگي و موقعيت تذكر دادن پيامبر

***** صفحه 5 *****
فصل پنجم: تاريخ جمع آوري قرآن                    
      دفعات جمع آوري قرآن
      پايداري و حفظ اوصاف قرآن
       آموزش، و ثبت  قرآن در عهد رسول الله"ص"
      مستندات مربوط به جمع آوري قرآن در عهد رسول الله"ص"
      جمع آوري قرآن در زمان ابوبکر
      مستندات تاريخ نويسان :
       جمع آوري قرآن در زمان عثمان
      جريان مصحف ابن مسعود
      مستندات مربوط به جمع آوري قرآن در زمان عثمان
       روايات مندرج در اتـقان:
      دفاع تاريخي اباذر از آيات وحي
       ترتيب سوره هاي قرآن
      نظر رسول الله دربارة ترتيب سوره ها
 فصل ششم: مشخصات مطالب قرآن                    
      تقسيمات قرآن
           1-  سوره هاي قرآن
           2-  آيه هاي قرآن
      يك آيه - يك قطعه از كلام خدا
       عدد سوره هاي قرآن
       عدد آيه هاي قرآن     
     رديف نزول سوره هاي قرآن
           الف. سوره هاي مكي ( به تعداد 85 سوره ):
           ب. سوره هاي مدني ( به تعداد 28 سوره ) :
      هدف مشخص هر سوره قرآن
      آيات قرآن و دلالت آنها
      دليل آيه آيه بودن قرآن
      مفهوم حروف مقطّعه در قرآن
      رد نظرات مفسرين دربارة حروف مقطعه
      حروف مقطعه،  بعنوان رابط مطالب سوره ها
      حروف مقطعه، بعنوان كد يا رمز بين خدا و رسولش
      رمز سوگندهاي قرآن
      بيان مثل و استفاده از آن  در قرآن
      سورة استثنائي فاتحة الكتاب
      بسم الله الرحمن الرحيم
فصل هفتم: هدف نزول قرآن  و امتيازات آن                 
      قرآن،  يك ذكر جهاني
      ذكري جاودان

***** صفحه 6 *****
      ذكر نازل شده از خدا
      قرآن،  تبيان كل شيء
     احسن الحديث!
    1-احسن حديث:
        2- كتاب متشابه:
        3- مثاني:
      تأثير روحاني صوت قرآن درانسان
       قرآن،  شفا و رحمت براي مؤمنين
      قرآن،  نور نازل شده از خدا
      جايگاه قرآن در امّ الكتاب
      ام الكتاب و لوح محفوظ
      قرآن كريم در كتاب مكنون
      مفهوم لمس كردن قرآن
       پاكان مطهّر چه كساني هستند؟
      زبان قرآن
      قرآن عربي،  و جهاني
      عدم تأثير زبان در هدايت و شفا بودن قرآن
      قرآن،  فرقان بين حق و باطل
      قرآن،  قول الفصل
      حق همراه قرآن
      آيات حقانيت قرآن در آفاق و انفس
      حقانيت قرآن،  يك ضرورت عقلي
      باطل در قرآن راه ندارد!
      قرآن بدون انحراف
      مفهوم قرآن، قولي سنگين
      قرآن شعرنيست!
      ظاهر و باطن قرآن
 فصل هشتم: اعجاز قرآن                        
      تأئيد خدا بر معجزه بودن قرآن
      قرآن از چه لحاظ معجزه است؟
      علم و معرفت،  دليل اعجاز قرآن
      زندگي پيامبر،  دليل اعجاز قرآن
     ساير دلايل اعجاز قرآن
           1- اخبار غيبي از گذشتگان:
           2- خبر از حوادث آينده:
           3- بيان حقايق علمي:
           4- خبر حوادث آيندة اسلام:
           5- عدم اختلاف در معارف،  و نظم يكسان قرآن:

***** صفحه 7 *****
           6- عدم اختلاف در بيان اصول و معارف:
           7- اعجاز در بلاغت قرآن:
فصل نهم: اخبارغيبي درقرآن                        
      پيش گوئي تاريخي شكست و پيروزي روم
      پيش بيني تحولات اجتماعي- سياسي مسلمين
      اخبار غيبي قرآن از تحولات اجتماعي
     طبقه بندي بيانات غيبي پيامبر خاتم"ص"
           1- وضع حكومت ها  در زمانهاي پيش بيني شده :
           2- وضع جامعه و اخلاق اجتماعي و خانواده  در زمانهاي پيش بيني شده :
           3- وضع دين و دينداران  در زمانهاي پيش بيني شده :
           4- وقوع حوادث طبيعي،  و ظهور علايم آخرالزمان:
فصل دهم: تفسير قرآن، و تاريخ آن                        
     تاريخ تفسير قرآن و تحولات آن
           1- معناي تفسير:
           2- تاريخ آغاز تفسير:
           3- طبقة اول مفسرين:
           4- طبقة دوم مفسرين:
           5- روايات،  و اسرائيليات:
           6- بحث هاي كلامي:
           7- فلسفة يونان،  و مباحث عقلي:
           8- مكاتب صوفيه:
           9- جمود فكري:
           10- اختلاف مذاهب:
           11- اختلاف تفاسير:
     نقد و بررسي خطاهاي مفسرين مذاهب مختلف:
           1- نقد خطاي محدثين:
           2- نقد خطاي متكلمين:
           3- نقد خطاي فلاسفه:
1-3  مشائيان و قرآن:
2-3     متصوفه و قرآن:
     تفسير قرآن در عصر حاضر
     1- پيروان اصالت ماده، و قرآن:
           2- تحميل تئوري هاي علمي بر قرآن:
          عدم اختلاف در معناي ظاهري آيات
          اختلاف در مصاديق كلمات
      اصول واقعي تفسير
      دو نوع طرز تفسير

***** صفحه 8 *****
     طرز تفسير رسول الله"ص" و اهل بيت"ع"
     روش تفسير مرحوم علامة طباطبائي در الميزان
      معارف قرآن در الميزان
       كليداصلي تفسيراخباري،
       دوقاعده درمعارف قرآني
      شأن نزول آيات و قابليت انطباق آن
فصل يازدهم: تأويل  قرآن و محكمات و متشابهات                
      مباحث تاريخي درمحكمات ومتشابهات وتأويل
      ماهيت آيات محكم و متشابه
         1- محكم:
         2- متشابه:
      دليل وجود آيات متشابه در قرآن
      مفهوم تأويل قرآن
      نمونه تأويل حوادث در داستان خضر و موسي"ع"
      ظاهر حوادث در داستان موسي و خضر"ع"
      تأويل حوادث از زبان خضر"ع"
      آيا علم به تأويل مختص خداست؟
      تجويز علم به تأويل به غير خداي تعالي
       مفاسد طلب تأويل متشابهات و پيروي آنها
 فصل دوازدهم: نفي تحريف و اختلاف در قرآن                 
      عدم اختلاف در قرآن      
      شمول همه جانبة قرآن
      جاودانگي و ثبات قرآن
      عدم تحريف در قرآن به نقل روايات
      طرفداران تحريف قرآن،  و رد نظرات آنها
      جابجائي و عدم ثبت
       اختلاف بين مصحف ها
       نظرات علامه طباطبائي در رد نظريه تحريف قرآن
       1- فساد ناشي از تمسك به اخبار براي اثبات تحريف قرآن:
       2- فساد ناشي از مخالفت اخبار با قرآن:
       3- فساد ناشي از نفوذ اسرائيليات:
       4- فساد ناشي از سوره ها و آيه هاي ساختگي:
     موضوع قرآن علي عليه السلام
1- فساد ناشي از قبول نظريه رد قرآن علي "ع":
      قرآن و تأئيد صاحبان مصحف
      تحريف يا فراموشي
فصل سيزدهم: ناسخ و منسوخ در قرآن                                 

***** صفحه 9 *****
      نسخ يا تمام شدن عمر حكمي از احكام
      آيت چيست؟
       نسخ جهات آيت
      توضيح علي عليه السلام از آيات ناسخ و منسوخ
      ناسخ و منسوخ،  و قضا و بداء

***** صفحه 10 *****

مقدمه مؤلف:

اِنَّــهُ لَقُـرْآنٌ كَـــريــمٌ                       " اين قـــــــــرآنـى اســت كــريـــــــــــم! "
فـى كِتــابٍ مَكْنُـــــونٍ                " در كتــــــــابـــــــى مكنـــــــــــــــــــــــون! "
لا يَمَسُّــهُ اِلاَّ الْمُطَهَّـــروُنَ               " كه جز دست پــاكــان و فهـم خاصان بدان نرسد! "
 (77 ـ 79/ واقعه)
اين كتاب به منزله يك "كتاب مرجع" يا فرهنگ معارف قرآن است
كه از "تفسير الميزان" انتخـاب و تلخيـص و بر حسب موضوع،  طبقه بندى شده است.
                در يک " طبقه بندي کلي" از موضوعات قرآن كريم در تفسير الميزان قريب 77 عنوان انتخاب شد که هر يك يا چند موضوع، عنواني براى تهيه يك كتاب در نظر گرفته شد. هر كتاب در داخل خود به چندين فصل يا عنوان فرعى تقسيم گرديد. هرفصل نيز به سرفصل هايى تقسيم شد. در اين سرفصل ها، آيات و مفاهيم قرآنى از متن تفسيـر الميــزان انتخــاب و پس از تلخيص، به روال منطقى طبقه بندى و درج گرديد، به طورى كه خواننده جوان و محقق ما با مطالعه اين مطالب كوتاه وارد جهان شگفت انگيز آيات و معارف قرآن عظيم گردد.
            تعدادي از اين مجلدات هم گفتارهاي مربوط به همين موضوعات و همچنين تحقيقاتي است که علامه طباطبائي رضوان الله عليه درباره اهداف آيات و سوره هاي قرآن کريم به عمل آورده است. آخرين مجلد منتخبي خلاصه از 21 جلد قبلي است.
             در نظر گرفته شد اين مجلدات بر اساس سليقه خوانندگان در شکل ها و قطع هاي مختلف آماده شود. در قطع وزيري تعداد اين مجلدات به 22 رسيد. در قطع جيبي نيز چند بخش از هر کتاب اصلي، عنوان يک کتاب در نظر گرفته شد و در نتيجه  به 77 جلد رسيد.
            کتاب حاضر يکي از 77 جلد جيبي است که براي احتراز از تکرار، مقدمه ها و فهرست عناوين موجود در کتاب اصلي، در آن تکرار نشده است.
        ... و     همه توفيقاتي که از جانب حق تعالي براي تأليف اين کتاب به بنده خود داده شده، ثواب و توشه راهي است که روح پاک و مقدس علامه طباطبائي بزرگوار به امت اسلام در سراسر جهان پخش کرده است. روحش با فاتحه اي از صميم دل همه مان شاد باد!
            و نيز...    همسر مهربانم که در آخر اين سالها روحش به مهماني خدا رفت، سال هاي طولاني يار راه متحمل من بود... سائل فاتحه و ياسين است!
سيد مهدي ( حبيبي) امين