استبداد در انديشه - خردورزی نسخه متنی

استبداد در انديشه

يكي ديگر از لغزشگاه هاي خردورزي ديني ، خودرأيي و استبداد درانديشه است . استبداد در انديشه يعني به رأي خود اكتفا كردن و از مشورت باديگران سر باز زدن . به هر حال ، هر چند عقل اگر از بند تمايلات نفساني رهايي يابد، مي تواند بر بسياري از حقايق پرتوافكني كند؛ اما حقيقت اين است كه همكاري و همياري چند عقل پيراسته از زنگارهاي نفساني ، نورانيت بيش تري داشته و افق هاي دقيق تر و وسيع تري بر انسان مي گشايد.

هر كس به استقبال آرا و انديشه هاي ديگران رود، مواضع خطا و اشتباه خود را در مي يابد.

بهترين انديشه ها، آن هايي است كه از غربال مشورت با ديگران به سلامت گذشته باشد.

به همين دليل ، اميرمؤمنان "ع" استبداد در رأي و پرهيز از مشورت باديگران را به شدت نكوهش و عامل تباهي انسان معرفي مي كند.

هر كس استبداد در رأي داشت ، به نابودي رسيد و هر كه با ديگران مشورت كرد، خود را شريك عقل آنان ساخت .

مشورت ، چشم هدايت است "يا همان هدايت است " و كسي كه استبداد در انديشه داشت خود را به مخاطره و تباهي انداخت .

تقليد كوركورانه

تقليد كوركورانه از موانع انديشه ديني است ؛ كه در سخنان امام علي "ع"نيز به آن اشاره شده است ؛ يعني انسان به جاي آن كه آزادانه و محققانه بينديشد، مهار تفكرش را به دست ديگران سپارد و خارج از چارچوب اعتقادات اكثريت نينديشد. ويژگي بسياري از مردم اين است كه باورهاي عمومي و اجتماعي را به سادگي و بدون تفكر مي پذيرند و افزون بر مسائل فرعي و جزئي زندگي مانند نوع پوشش و وضعيت ظاهري خود، در انديشه ونوع نگاه به مسائل كلي و حياتي زندگي نيز از ديگران تقليد مي كنند. در واقع ريشه تقليد در مسائل جزئي و فرعي ، خود باختگي فكري و تقليد در انديشه ومسائل كلي است :

قرآن كريم در برابر كساني كه پيروي كوركورانه از نياكان را مبناي عمل خود قرار داده اند، مي فرمايد:

چون به آنان گفته شود: از آنچه خدا نازل كرده است پيروي كنيد، مي گويند: نه ، از چيزي كه پدران خود را بر آن يافته ايم پيروي مي كنيم .آيا حتي اگر پدرانشان درك نمي كردند و به راه صواب نمي رفتند. باز هم سزاوار پيروي اند.

از نظر معارف اسلامي زشتي و زنندگي تقليد، تنها در تقليد از پيشينيان خلاصه نمي شود و هر نوع دنباله روي كوركورانه از شخصيت هاي جامعه يا اكثريت جامعه را در بر مي گيرد. اسلام تك تك انسان ها را داراي شخصيت مستقل دانسته ، 'فرد' را 'مسؤول ' مي شناسد و تقليد كوركورانه از بزرگان جامعه را عامل گمراهي مي شمارد.

اميرمؤمنان "ع" حق طلبان و هدايت جويان را از پيروي كوركورانه از اكثريت باز مي دارد و بر اين پندار كه اكثريت معيار درستي و اقليت دليل برنادرستي سخن يا انديشه اي است ، مهر بطلان مي زند:

اَيّها الناس لاتستوحشوا في طريق الهُدي لقلّه ِ اهله .

اي مردم ، به خاطر كمي طرفداران ِ راه هدايت ، از رفتن در آن بيم به خود راه ندهيد.

امام علي "ع" پيروي از مهتران متكبر و نژادپرست را نكوهش مي كند ومي فرمايد:

آنان مَركب گمراهي و تباهي و لشكريان و ياوران ابليس اند كه به صورت چشم و گوش شيطان عمل مي كنند و شيطان با به خدمت گرفتن آن ها مردمان را گمراه ساخته ، عقل هاشان را به سرقت مي برد.

البته اين تقليد كه رهزن راه انديشه ديني است ، با تقليدي كه عقل و فطرت انسان به آن حكم مي كند، تفاوت دارد. هر انسان عاقلي درك مي كند كه درمسائل تخصصي بايد به متخصص مراجعه كند و سخنانش را راهنماي خويش سازد. هرگز نبايد به بهانه نادرستي تقليد از مراجعه به پزشك خودداري كرد ياپيروي از مجتهد و متخصص احكام ديني را خطا دانست .