یک منبع با ارزش در باب سیاست اسلامی نسخه متنی

درباره اين كتاب, خانم لمبتون مقاله اي با عنوان

The Administration Sanjar,s Empire As Illustrated In The ,ATABAT AL-KATABA

نوشته است كه در شماره بيستم نشريه Brlletin of the School of Oriental and African Studies (1957 ميلادي) چاپ شده است.2 بررسي وي بيشتر از ديد ارزيابي ساختار دولت سلجوقي است كه خانم لمبتون, مباحث مهم آن را تحت همين عنوان در تاريخ ايران كمبريج در فصلي مفصل آورده است.

روشن است كه آن چه در اين فرامين آمده, بخشي ناشي از افكار كاتب يا به عبارتي انديشه هاي سياسي حاكم بر زمان وي و بخشي ديگر, دستورهايي بوده كه شخص شاه يا وزير صادر مي كرده اند. به طور معمول, اوامر شاه يا وزير در قالب رسمي نامه نگاري يا فرمان نگاري ريخته مي شده و دبير, با استفاده از تخصص ادبي خود, از آيات قرآني, احاديث, امثال يا كلمات حكيمانه آن را ارائه مي كرده اند.

به هر روي, حتي آن چه صرفا از قلم كاتب تراوش مي كرده, دقيقا افكار حاكم بر دستگاه و درگاه را منعكس مي كرده است. به همين دليل, از عبارت پردازي ها و لفاظي ها كه بگذريم, فرامين مزبور, يكي از منابع بسيار ارزشمند براي دريافت درست فلسفه و انديشه سياسي و راه كارهاي ديني ـ سياسي در اداره امور سياسي و حكومتي آن روزگار مي باشد.

آن چه صرفا از نظر افكار ارائه شده در اين فرامين اهميت دارد, آن است كه اين فرامين, نگاه نظري و عملي به سياست را با يكديگر تركيب كرده و ديدگاه هايي را مورد توجه قرار داده كه به طور عيني مبناي عمل قرار گرفته است.

فرامين ياد شده, به طور معمول, شامل چهار بخش عمده است:

الف: ابتدا يك مقدمه كلي كه ديد و بينش سياسي در ارتباط با دولت و حكومت و روابطش با مردم يا علما در آن ارائه شده است.

ب: در مرحله بعد نام و ويژگي هاي شخصي كه به عنوان امير, قاضي, محتسب يا منصب ديگري انتخاب شده آمده كه ضمن آن, دانش, مديريت و تسلط و تجربه وي بر وظيفه و منصب مورد نظر مورد توجه قرار گرفته است.

ج: در مرحله سوم از مسئوليت ها و تكاليفي كه بر دوش وي نهاده شده به تفصيل يا به اجمال سخن گفته شده است.

د: در نهايت, از ساير طبقات و نهادهاي دولتي و ملي موجود در شهر خواسته شده تا با تمام وجود از وي حمايت و اطاعت كرده و او را در كارهايش ياري رسانند تا بتواند وظايفش را به خوبي انجام دهد.

اين فرامين كه بايد منتخبي از فرامين ديوان رسائل سلطان سنجر باشد, در چند زمينه است: امارت و رياست شهرها, قضاوت, شغل تدريس, اوقاف, حسبه, خطيب, نيابت وزارت طغرا و نقابت سادات و چند مورد ديگر.