تحليل و ارزيابي - مسأله شر از دیدگاه متکلمان نسخه متنی

ميرچاالياده:

«گفته شده كه يكي از برتريهاي بزرگ آيين مسيحيّت در مقايسه با اخلاقيات اديان كهن مديترانه‏اي، اين بود كه به رنج و ألم بها بخشيد و درد را كه يك حالت منفي تصور مي‏شد، به تجربه‏اي مثبت كه داراي مفهومي معنوي است مبدل كرد، اين ادعا تا آنجا كه بامسأله بهادادن به رنج و حتي با جستن درد به خاطر خاصيت شفا بخشي آن مربوط مي‏شود ادعايي صحيح است».47

تحليل و ارزيابي

ايرادهاي طرح شده بر اين راه حل:

1. اين نظريه مبتني بر پذيرش وجودي به نام «خداوند» در جهان هستي است و هيچ گونه كاربردي براي انسانهاي ملحد و يا شكاك ندارد، علاوه بر اين مسأله قيامت نيز مي‏بايست مبرهن گردد، چرا كه بعضي اديان معتقد به قيامت نيستند و يا اهتمام و تأكيدي به آن نمي‏ورزند كه اين جا مي‏توان به آيين «يهوديت» اشاره كرد.

در پاسخ اين اشكال بايد گفت نظريه «جبران» يك راه حل ديني و كلامي است كه شالوده‏اش بر خداباوري استوار است و مخاطبان آن متديناني هستند كه نه تنها به وجود «خدا» اذعان دارند، بلكه خداي مورد پرستش خود را داراي صفات كمالي چون عدالت و خيرخواهي مي‏دانند و بر اين باور و اعتقاد خود نيز ادله‏اي نظير برهان «صديقين» را اقامه كرده‏اند. اين برهان نه تنها اصل وجود خدا را اثبات مي‏كند بلكه مثبت خيرخواهي و عدم صدور فعل قبيح و ظلم از خداوند است، بنابراين اين نظريه مي‏تواند از شبهه و سؤالهايي كه بر خدا باوران پديدار مي‏گردد، پاسخ قانع كننده‏اي ارائه دهد، هرچند كه اين راه حل براي انسان ملحد و شكاك كارگر نيست، اما متكلمان و فلاسفه متأله براي پاسخ عقلي صرف از اشكال شر برهان «لمي» آوردند كه تبيين آن پيشتر گذشت.48

2. دومين اشكالي كه متوجه اين راه حل ميشود اين است كه به هرحال درد و رنج و شري ـ هرچندظاهري ـ در اين عالم كنوني كه مخلوق الهي است رسوخ كرده است، و انسانهاي بي‏شماري يافت مي‏شوند كه مبتلا به انواع آلام و مصائب هستند و راه حل فوق نيز براين مسأله اذعان دارد، لذا اشكال به اين صورت مطرح ميشود كه چرا خداوند قادر و خيرخواه مطلق و عالم همه‏دان شالوده جهان را به گونه‏اي نريخت كه حتي اين شرور ابتدايي ـ و به قول طرفداران اين ديدگاه شرور ظاهري ـ نيز به عالم الهي رسوخ نكند؟ و انسانها از اين آلام و مصائب نجات پيدا كنند.

به بيان ديگر، اگر پاداش اخروي در مقابل آلام و مصائب دنيوي را (اصل عوض و انتصاف) بپذيريم از آن استفاده نمي‏شود كه ماهيت درد والم در دنيا تغيير كند، درد و رنجي كه شخص متألم تحمل كرده و روزها بل سالها زجر آن را كشيده است، مسأله عوض هيچ گونه اثري در تحمل دردهاي او ندارد و آن را بر طرف نمي‏كند. جان هاسپرز درباره اين اشكال مي‏گويد:

«اما اگر من اعتقاد به جهان آخرت شما را بپذيرم، اين پذيرش، شرور اين جهان را بر طرف نخواهد كرد»

يكي از صحنه‏هاي بسيار شرارت بار اين جهان كه داستايوسكي 49 در يكي از آثارش چنين آورده است:

«او يك افسرنظامي را كه مرض ساديسم دارد، در نظر گرفته كه بچه‏اي را جلوي گرگها انداخته و قطعه قطعه شده است، شما مي‏گوييد اين افسر با اين عمل جنايت آميز خود در جهنم عذاب خواهد ديد، اما جهنم چه فايده‏اي براي بچه‏اي كه قبلاً شكنجه شده است، دارد و چه خيري به او مي‏رساند؟ آن شر اتفاق افتاده است و حتي قادر مطلق نيز نمي‏تواند امري را كه اتفاق افتاده است، كاري كند كه اتفاق نيفتد، هيچ چيز در آينده نمي‏تواند اين عمل شنيع را جبران كند، اين حادثه لكه ننگي برتاريخ جهان باقي مي‏گذارد به گونه‏اي كه هيچ‏چيزي حتي عذاب هميشگي شخص مجرم، نمي‏تواند آن را پاك كند».50

جان هيك نيز درباره نظر مخالفان مي‏گويد: