شر امتحان الهي - مسأله شر از دیدگاه متکلمان نسخه متنی

مسأله شر و وجود آلام و مصائب و انواع ناگواريها و ناملايمتها در حيات بشري مورد تأكيد قرآن مجيد قرار گرفته است در آيه‏هاي مختلف و با انگيزه‏هاي متعدد به وجود ناملايمتها و جبران آن در آخرت اشاره‏هايي شده است، مثلاً كلمه «شر» ـ كه در قرآن به معناي ناملايمت و ضرر و زيانها وضد خير است ـ بيش از سي بار به كار برده شده است كه در ذيل به بعضي از آيه‏ها اشاره مي‏شود.

1. «و اذا انعمنا علي الانسان اعرض و نا بجانبه و اذامسّه الشر كان يؤسا» (اسراء/ 83).

2. «و اذا انعمنا علي الانسان اعرض و نا بجانبه و اذامسّه الشر فذو دعاء عريض»(فصلت/ 51).

3. «ان الانسان خلق هلوعا اذامسه الشر جزوعا و اذامسه الخير منوعا» (معارج/ 20).

4. «لا يسئم الانسان من دعاء الخير و ان مسه الشر فيؤس قنوط و لئن اذ قناه رحمة منا من بعد ضراء مسته ليقولن هذا لي»(فصلت/ 49).

در اين چهار آيه بر ابتلاي انسان به انواع شرور تأكيد و خاطر نشان شده است كه به وجود آمدن اين شرور زمينه ساز شكوه و تأليف و جزع انسان از خداي منان است.

شر امتحان الهي

5. «ونبلو كم بالشر و الخير فتنة و الينا ترجعون» (انبياء/ 35).

6. «و لنبلونكم بشي‏ء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات» (بقره/ 155).

7. «و لقد اخذنا ال فرعون بالسنين و نقص من الثمرات لعلّهم يذّكّرون» (اعراف/ 130).

در اين آيه‏ها نيز خداوند متعال خودش را علت و عامل پيدايش بعضي انواع شرور مانند قحطي، انواع بيماريها وفقر اقتصادي و بلاياي مادي و جاني معرفي مي‏كند15 و انگيزه آن را امتحان و آزمايش انسانها ذكر مي‏كند.

شرور كيفر اعمال

قرآن كريم بعضي شرور و بلايا و آلام را كيفر اعمال انسانها و انتقام و قهر الهي ذكر مي‏كند كه در طول تاريخ بعضي امم مانند عاد، لوط، فرعون، اصحاب ايكه و حجر گرفتار آن شدند در اينجا به بعضي از اين آيه‏ها اشاره مي‏شود:

8. «فانتقمنا منهم فاغرقناهم في اليم» (اعراف/ 136). اين آيه به قوم فرعون اشاره مي‏كند كه در نتيجه طغيانها و نقض عهدهاي خود در دريا غرق شدند.

9. «فجعلنا عاليها سافلها و امطرنا عليهم حجارة من سجّيل» (حجر/ 74).

اين آيه شريفه ناظر به يكي از عذابهاي دهشتناك امتهاي سابق است كه قوم حضرت لوط به خاطر مبتلا شبه‏ر اخلاقي گرفتار غضب الهي (زير و رو شدن شهر آنها و باران سنگ) شدند. در ذيل همين آيه نيز به قصد اصحاب ايكه و حجر نيز اشاره شده است.

در اهتمام قرآن شريف به مسأله «انتصاف» همين بس كه خداوند متعال يكي از صفات خود را «ذوانتقام» ذكر مي‏كند و اين صفت بيش از سيزده مرتبه در قرآن تكرار شده است.

2. روايتها

در روايتهاي متواتر و منقول از پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم و ائمه هدي عليهم‏السلام بر مسأله شر و اصل «عوض» و «انتصاف» اهتمام فراواني شده است كه در اينجا عناوين مهم و عمده مسأله شر را ـ كه در ديد مردم شر تلقي مي‏شود ـ ذكر مي‏كنيم.

الف ـ مرگ و ميرهاي ناشي از حوادث طبيعي