مسأله شر از دیدگاه متکلمان نسخه متنی

يكي از مصاديق بارز شر، مرگ و مير انسانهاي بي‏گناه در اثر حوادث طبيعي مانند زمين‏لرزه، آتشفشان، بيماريهاي همه‏گير و مهلك و غيره است. از ديدگاه پيشوايان دين درست است كه شرور و بلايا گريبانگير بعضي مردم شده است و چه بسا آنها در صورت بقا به مقامهاي عالي نائل مي‏آمدند، لكن خداوند منان اين كمبود و نقص و درد حاصل از اين بلاياي طبيعي را در آخرت به نحو احسن جبران مي‏كند، به گونه‏اي كه انسان از ابتلاي به اين گونه آلام و مصائب شكوه‏اي نمي‏كند چرا كه خداوند پاداش مناسب به او اعطا مي‏كند.

در روايات متعدد به مسأله مرگ در اثر بيماريهاي مختلف مانند بيماري طاعون و وبا و حوادث طبيعي اشاره شده و كساني كه جان خود را به خاطر اين امور از دست مي‏دهند در حكم «شهيد» هستند و اجر آن را دريافت مي‏كنند، مثلاً پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم در روايتي از اصحابش مي‏پرسد كه شهيد كيست؟ وقتي اصحاب مي‏گويند شهيد كسي است كه در راه خداوند و در ميدان مقاتله كشته شود؛ پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم مي‏فرمايد: در اين صورت تعداد شهدا اندك مي‏شوند. و حضرت در پاسخ سئوال خود، مي‏فرمايد:

«الشهداء خمسة المطعون و المبطون والغرق و صاحب الهدم و الشهيد في سبيل ا...».

در اين روايت شريف تصريح شده است كه كسي كه در اثر بيماريهايي مانند طاعون بميرد در حكم شهيد است، و در روايتي ديگر آمده است:

«الطاعون شهادة لكل مسلم»16

آنچه تا كنون درباره انواع مرگ و مير گفته شد مربوط به مرگهايي است كه علت يا علل آن جزء عوامل و حوادث طبيعي به شمار مي‏آيد، اما درباره قتل و كشتارهاي فردي يا جمعي كه بناحق توسط انسانهاي ظالم انجام مي‏گيرد همين ثواب نيز مطرح است، مثلاً در روايتهاي متعدد، كسي كه به خاطر جان خود يا اهل خود و يا به خاطر مال و ثروت خود كشته شود اجر شهيد را دارد.

«من اريد ماله بغير حق فقاتل فقتل فهو شهيد»، «من قتل دون اهله ظلما فهو شهيد» «من قتل دون ماله ظلما فهو شهيد» «من قاتل دون نفسه حتي يقتل فهو شهيد» و «من قتل دون مظلمة فهو شهيد».17

ب ـ انواع بيماريها

يكي ديگر از كانالهاي رسوخ شر به حيات ابتلاي انسان به انواع بيماريهاي موقت و يا دايمي است كه انسان از اين كانال متحمل رنج و درد فراواني و چه بسا غير قابل تحملي مي‏شود. در مقابل انسانهايي كه گرفتار چنين امراض صعب العلاج يا غير قابل علاج هستند استدلال به «عدمي بودن شر» يا «شر لازمه ادراك خير» است و غيره انسان دردمند و متألم را قانع نمي‏كند، چرا كه او مي‏تواند پاسخ دهد كه چرا بايد من فداي خير برتر اكثريت يا ادراك خير گردم و من بسوزم و ديگران عيش كنند. اما پاسخ متكلمان كه خداوند همه اين مصائب و آلام را به نحو احسن و مضاعف جبران خواهد كرد عقلايي به نظر مي‏رسد. از اين رو در روايات معصومان عليهم‏السلام به اين نكته تصريح شده است كه خداوند در مقابل همه آلام و دردها مانند بيماري سردرد، تب و عقب ماندگي جسمي و ذهني، حتي اندوه و حزن قلبي و .... جزاي برتر اعطا خواهد كرد.