شاگردان معروف شيخ طوسي - موءلفان کتب هشتگانه معروف شیعه نسخه متنی

محمد بن حسن بن علي طوسي معروف به ابو جعفر معروف به شيخ، شيخ طوسي، شيخ الطائفه، شيخ الاماميه و فقيه الامة در سال 385 ق در طوس به دنيا آمد و در سال 460 ق در نجف درگذشت.

او صاحب دو اثر حديثي شيعه تهذيب و استبصار است. او معاصر سلطان محمود غزنوي، حكومت آل بويه، شيخ صدوق محمّد بن بابويه قمي، سخن‏سراي معروف فردوسي، شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان بغدادي و سيد مرتضي بوده است.

شيخ پس از تحصيلات مقدماتي، در حالي كه بيست و سه ساله بود. در سال 408 ق براي برخورداري از محضر شيخ مفيد محمد بن محمد بن نعمان بغدادي (م 413 ق) فقيه نامدار شيعي و جانشين شيخ صدوق در بغداد به آنجا رهسپار شد.

شيخ به مدت پنج سال حدود بيست كتاب از دويست اثر شيخ مفيد را در نزد خود

او خوانده است. شيخ پس از وفات استادش زعامت و مرجعيت شيعه در بغداد عهده‏دار شده و حدود دوازده سال در آنجا به سر برد. او سپس در سال 448 ق به علّت حوادث اجتماعي و سياسي وقت به نجف رفته و بدين وسيله حوزه علمي شيعه را از بغداد به نجف انتقال داده و در واقع در اين شهر بنيان گذارد.

حادثه از اين قرار بود كه: گروهي نزد خليفه وقت سعايت كردند كه شيخ طوسي و اتباع او، صحابه را سبّ و لعن مي‏كنند، چنانكه در كتاب مصباح خود گويد و از دعاهاي روز عاشورا است: اللّهم خصّ أنت اوّل ظالم باللعن منّي الخ. پس خليفه، شيخ را همراه مصباح احضار كرد. چون شيخ از حقيقت او آگاه شد نزد خليفه رفته و به دفاع از خود پرداخت تا آنجا كه خليفه قانع شد. ولي مخالفان ساكت ننشسته، خانه‏اش را به كلي سوزاندند، پس از اين واقعه (در سال 448 ق) شيخ بغداد را ترك گفت و در نجف رحل اقامت افكند و حوزه علميه نجف را بنيان نهاد. شيخ در شب دوشنبه بيست و دوم محرم 460 در هفتاد و پنج سالگي در نجف درگذشت و در خانه خود مدفون گرديد.

قبر شيخ در نجف معروف و مسجدي نيز همانجا مشهور به مسجد طوسي است كه قبر سيد بحرالعلوم و پسرش سيد محمد رضا نيز در طرف راست مسجد واقع است.

بدين ترتيب مي‏توان زندگي شيخ طوسي را بر حسب محل اقامت وي به سه مرحله تقسيم كرد:

1 ـ دوران تولد تا هجرت به بغداد (از سال 385 تا 408).

2 ـ دوران اقامت در بغداد تا هجرت به نجف (از 408 تا 448).

3 ـ دوران اقامت در نجف تا وفات (از 448 تا 460).

علامه بحرالعلوم از او به عنوان سرآمد طائفه اماميه، پرچمدار شريعت اسلام و... رئيس شيعه ياد كرده است و در بسياري از آثار مسلمانان از آثار شيخ روايت نقل و بهره‏ها برده شده است.

شاگردان معروف شيخ طوسي

از ميان شاگردان و راويان شيخ طوسي اين گروه از بزرگان را مي‏توان يادآور شد:

علامه حلّي، شيخ شهرآشوب مازندراني جدّ صاحب المناقب، زين بن الداعي الحسيني، جمال الدين محمد بن ابي‏القاسم طبري آملي، ابوالفتح محمّد بن علي كراجكي، سيد مرتضي ابوالحسن مطهر ديباجي، شيخ عبيداللّه بن حسن بن بابويه، محمد بن حسن بن علي حلّي، مجتبي بن داعي بن قاسم حسيني، مجتبي بن حمزة بن زيد بن مهدي بن حمزة، حسين بن فتح واعظ جرجاني.

آثار شيخ طوسي

شيخ طوسي كتب مختلف و متعدد در موضوعات گوناگون تأليف كرده است، از جمله:

1 ـ حديث و اخبار؛ 2 ـ رجال، تراجم و فهرست؛ 3 ـ تفسير؛ 4 ـ فقه؛ 5 ـ اصول؛ 6 ـ كلام؛ 7 ـ ا دعيه و اعمال؛ 8 ـ تاريخ و مقتل؛ 9 ـ جواب سوءالات.

از موضوعات ياد شده، سه اثر شيخ جزء كتب حديثي است كه شامل تهذيب، استبصار (الاستبصار فيما اختلف من الأخبار) و امالي (المجالس في الأخبار) كه شامل 45 مجلس درس و املا است.

ساير كتب شيخ بدين قرار است: اختيار الرجال؛ اصول العقايد؛ الاقتصاد الهادي الي الطريق الرشاد؛ انس التوحيد؛ الايجاز في الفرائض؛ تبيان در 20 مجلد، كه محمد بن ادريس العجلي صاحب السرائر آن را خلاصه كرده است؛ تلخيص الشافي در علم كلام كه از قديمي‏ترين آثار شيخ است؛ تمهيد الأصول؛ الجمل و العقود في العبادات؛ الخلاف في

الاحكام؛ رجال طوسي؛ رياضة العقول؛ شرح الشرح في الأصول؛ العدة في الاصول؛ الغيبة؛ الفهرست؛ الكافي در علم كلام؛ المبسوط؛ مصباح المتهجد و سلاح المتعبد كه مختصر آن را مصباح المتهجد الصغير نام كرده است، و تأليفات بسيار ديگر.

تهذيب الاحكام