بيش تر انديشورانِ برجسته به مسئله آزادى پرداخته اند و حتى اگر صراحتاً هم سخنى نگفته باشند با اين حال مى توان نظريه آن ها را در باره آزادى از آثارشان بازسازى كرد. اين مطلب هم چنين در مورد نويسندگانى كه در قلمرو تمدّن اسلامى قلم زده اند صدق مى كند. به ويژه فلاسفه متكلمان مورّخان فقها شعرا و اديبان در موارد متعددى به شرايط و نظريات مربوط به آزادى اشاره كرده اند. آثار موجود در اين زمينه ها بخش عمده ادبيات و متون اسلامى را شكل مى دهد. استخراج انديشه نويسندگان بزرگ مسلمان در مورد آزادى از درون انبوه آثار باقى مانده از آن ها وظيفه اى بسيار مهم و طاقت فرسايى است كه البته بحث ما در صدد برآوردن اين مهم نيست.بررسى مسئله آزادى اراده [اختيار] و نگرش مسلمانان در باره آزادى از سنّت يا وابستگى بدان (اجتهاد/تقليد) مستلزم مطالعه جامع كلام اسلامى و بررسى مبانى كل حيات فكرى اسلام است. در مقياسى