ب. نظام ارزشي - نقش فرهنگ سیاسی شیعه در انقلاب اسلامی نسخه متنی

يكي از ويژگي‌هاي مهم آن نيز بحث حساب و كتاب از اعمال انسان و لزوم پاسخگويي در برابر خداوند، و ثواب و عقاب بر اساس نتيجه اعمال اين جهاني مي باشد.
امر به معروف و نهي از منكر: يكي از فروع دين اسلام و از واجبات و ضروريات دين، امر به معروف و نهي از منكر است. امر به معروف و نهي از منكر، جايگاه مهمي در فرهنگ سياسي شيعه دارد. با بررسي آيات و روايات وارده، مي توان به اهميت و ضرورت اين عنصر در فرهنگ سياسي شيعه پي برد. چنان كه امام حسين(عليه السلام) هدف از قيام خود بر عليه حكومت وقت را امر به معروف و نهي از منكر مي داند.

اين عنصر يكي از اساسي ترين عناصر فرهنگ سياسي اسلام است كه در چارچوب آن، مشاركت سياسي در امر حكومت و نظارت همگاني بر هيأت حاكمه تحقق مي يابد و سلامت جامعه در ابعاد مختلف تأمين مي گردد و عمل به آن، ضامن بقا و استمرار حكومت و نظام اسلامي صالح و عادل خواهد بود.

تولّي و تبرّي

از نظر شيعه، تولي و تبري به معناي دوستي با دوستان خدا و ارتباط و پيوند با اهل حق، و دشمني با دشمنان خدا و گسستگي از اهل باطل، از فروع دين اسلام است. اين دو عنصر عاطفي همواره در طول تاريخ، شيعه را در موضع گيري اعتقادي و سياسي ياري داده است. اوليا و پيشوايان مذهبي شيعه در طول تاريخ تلاش خود را صرف تعميق اين عواطف سازنده نموده اند. از آنجا كه شيعه بر اساس اين تعليمات روشن و جامع، ولايت پيامبر(صلي الله عليه وآله) و ائمه(عليهم السلام) را پذيرفت، همه ولايت‌ها و اطاعت‌ها را نفي كرد. اين نفي و اثبات جرياني است دروني و بيروني; دروني به معناي كوشش براي كسب آمادگي‌هاي روحي و معنوي به عنوان پشتوانه اي براي جريان بيروني است كه در واقع جهاد عملي و پي گير در عينيت بخشيدن به ولايت ائمّه معصومان(عليهم السلام) به شمار مي رود.

دوست داشتن و دشمن داشتن، يعني اثبات ولايت اولياي دين و نفي هر ولايتي كه معارض با آن هاست. به تعبير استاد مطهري «تاريخ شيعه با نام يك سلسله از شيفتگان و شيدايان و جانبازان سر از پا نشناخته توأم گشته است.»[1] همين شيفتگي و شيدايي و سرسپردگي به ولايت معصومان(عليهم السلام)، به عنوان نيروي بالقوه بسياري ازحركت هاوجنبش‌هاي انقلابي و ضدستم عمل كرده است.

جهاد

يكي ديگر از فروع دين اسلام، كه از عناصر مهم فرهنگ سياسي شيعه محسوب مي شود، جهاد است. جهاد، يك مبناي قوي اعتقادي براي تهييج روح انقلابيگري در شيعيان بوده است. در اسلام، جهاد يكي از واجبات است و براي آن ثواب و اجر فراواني در نظر گرفته شده است، به گونه اي كه يكي از درهاي بهشت مخصوص مجاهدان است. بر اساس اعتقادات اسلامي، كسي كه از جهاد فرار كرده يا از آن خودداري كند، بدترين مجازات‌ها به او وعده داده شده است.

شيعيان بر اساس همين تأكيدات قرآن و روايات، در ميدان‌هاي مبارزه با ظلم و ستم بر يكديگر سبقت مي گرفتند. از اين رو، تاريخ پر فراز و نشيب شيعه، با جهاد و مبارزه در راه حق و عدالت عجين شده و مملو از نمونه‌هاي عالي جانبازي و فداكاري در راه از ميان بردن ظلم و بي عدالتي است. همين زمينه اعتقادي و ايماني و سابقه و سرنوشت تاريخي، بستر مناسبي را براي تقويت روح مبارزه و انقلابيگري در ميان شيعه فراهم ساخته است.

ب. نظام ارزشي

نظام ارزشي شيعه عبارت است از مفاهيم و ارزش هايي كه موجب كنش و واكنش‌هاي سياسي شيعيان در برابر حكومت‌هاي مختلف در طول تاريخ بوده است. به برخي از اين مفاهيم و ارزش‌ها اشاره مي كنيم:

استكبار ستيزي

يكي از ارزش‌هاي موردنظر شيعه، عدم پذيرش استكبار و سلطه كافران است; چنان كه در قرآن كريم آمده است:

(لَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلا.) (نساء: 141)

بنابراين، شيعيان و مؤمنان نبايد سلطه و استكبار كافران را بر خود بپذيرند، بلكه بايد در مقابل استكبار و سلطه كافران بايستند و مقاومت كنند. اين عنصر يكي از عناصر مهم و نقش آفرين در فرهنگ سياسي شيعه است كه در زمان‌هاي مختلف، عامل بيگانه ستيزي و مقابله با استكبار توسط شيعيان بوده است. اين بيگانه ستيزي در مواردي موجب مخالفت مردم با هيأت حاكمه بوده است.

روحيه ايثار و شهادت طلبي

روحيه ايثار و شهادت طلبي يكي از ارزش‌هاي سياسي و اعتقادي شيعيان است. شيعه اعتقاد خاصي به شهادت دارد. با مروري بر تاريخ زندگاني ائمّه(عليهم السلام)مي بينيم كه تمامي آن‌ها به دست دشمنان، مقتول يا مسموم شده اند. اين ارزش بزرگ با نام حسين بن علي(عليه السلام)در فرهنگ سياسي تشيع آميخته شده است و شيعيان لقب سيدالشهداء را براي او از هركس ديگري مناسب تر مي دانند; زيرا شهيد با ايثار قطرات خونش در پيكر جامعه، خون گرم و زنده اي را به جريان مي اندازد و راه خدا را باز مي كند و سدها و موانع را برمي دارد.[2]

شهادت نقش بسيار حساسي در تاريخ اسلام و امت اسلامي داراست. اين امر از ابتداي ظهور اسلام تاكنون وجود داشته است. شايد به همين جهت بوده است كه بسياري از اسلام شناسان غير مسلمان، به علت تشويق اسلام به جهاد با جان جهت برقراري و دفاع از حق و حقيقت و به علت علاقه فراوان مسلمانان براي استقرار عدل و ريشه كني ظلم و به علت فداكاري همه جانبه رهبران اسلامي و امت اسلامي در صلح، مسلمانان را فنائيك، بنيادگرا و آيين اسلام را دين شمشير معرفي مي كنند.[3]

عدالت خواهي: يكي ديگر از ارزش‌هاي موجود در فرهنگ سياسي شيعه، عدالت خواهي است. تعاريف مختلفي از عدل ارائه شده است. آنچه به اين بحث مربوط مي شود، مفهوم سياسي اجتماعي عدل است. عدل به اين معنا، در مقابل ظلم قرار مي گيرد. شهيد مطهري يكي از انواع عدل را اين گونه تعريف مي كنند: «عدل عبارت است از رعايت حقوق افراد و اعطا كردن به هر ذي حق، حق او را. معني حقيقي عدالت اجتماعي بشري، يعني عدالتي كه در قانون بشري بايد رعايت شود و افراد بشر بايد آن را محتوم بشمارند، همين معني است.»[4]

از نظر شيعه احراز عدالت براي تصدي مسئوليت‌هاي اجتماعي مانند حكومت، امامت جمعه و جماعت، قضاوت و... لازم است. شيعيان، امامان معصوم(عليهم السلام)را بارزترين مصداق عدالت مي دانند. پذيرش اصل عدل، همواره زمينه ساز حركت‌هاي عدالت خواهانه در ميان شيعيان بوده است.