عتبات عالیات عراق نسخه متنی

در 1263 ق سلطان عبدالحميد عثمانى، از پادشاهان سنى مذهب عثمانى، هديه هايى از جمله دوشمعدان با شاخه هاى طلا به حرم هديه كرد و سه سال بعد سلطان عبدالمجيد عثمانى به نوسازى بناى حرم پرداخت. مادر وى نيز پرده هايى از حرير را به حرم تقديم كرد.⁽⁴¹⁸⁾ در سال 1366 ق كار سنگ فرش كف و ديواره هاى صحن و حرم به وسيله افراد نيكوكار ايرانى، زير نظر آيت الله شهرستانى، آغاز شد. سى كاميون بزرگ ازآن سنگ ها، كه از ايران وارد شده بود، در بازسازى حرم ابوالفضل(عليه السلام) به كار رفت. برخى از اين سنگ ها را حاج محمد حسين حجار باشى زنجانى و برخى ديگر را بازرگانان و تاجران ايرانى تهيه كرده بودند.

حرم مطهر در مجموع 4370 متر مربع مساحت دارد و به لحاظ فضا و مساحت و بنا از ساير مشاهد مشرفه، جز حرم عسكريين، بزرگ تر و شباهت كاملى به حرم امام حسين(عليه السلام) دارد.⁽⁴²⁰⁾

ز ـ آثار و اماكن حرم ابوالفضل(عليه السلام)

1 ـ صندوق و ضريح مطهر

ضريح حرم در داخل روضه اى قرار دارد كه ابعاد آن 110?20 متر است و چهار رواق از چهار سمت آن را احاطه كرده است. نخستين ضريحى كه بر مرقد حضرت ابوالفضل از فولاد ساخته شد به دستور نادر شاه و وزير وى، در 1183 ق، بود.⁽⁴²¹⁾ روى اين ضريح عبارت «ضريح العباس سنه 1182 ق» و نيز «لا زال مطاقاً لخيار الناس، عمل مهدى القلقاوى» حك شده است.

ساخت آن، بر اساس كتيبه بالاى ضريح، به عهده حاج عبد الهادى استر آبادى بود. در 1385 ق نيز ضريح جديدى براى حرم در ايران ساخته شد. هنرمندان اصفهانى نهايت هنر خود را در اين كار به نمايش گذاشتند. اين ضريح، كه هديه آنان بود، از جنس نقره و طلاى ناب با سنگ هاى قيمتى مينا ساخته شد و از لحاظ زيبايى منحصر به فرد بود.چهارصد هزار مثقال نقره و هشت صد مثقال طلا در آن به كار رفت و ساخت آن سه سال طول كشيد.

ضريح مذكور به پشتيبانى و حمايت آيت الله سيد محسن حكيم ساخته و نصب شد.⁽⁴²⁴⁾ بر چهار گوشه اين ضريح چهار انارك طلايى زيبا به قطر پنجاه سانتى متر تعبيه شده است. در داخل آن صندوقى از خاتم روى قبر حضرت عباس(عليه السلام) قرار دارد.

در رواق شمالى از زير زمين به داخل قبر راه است. اديب الملك در سفرنامه خود آن را چنين شرح مى دهد: «به حرم حضرت ابوالفضل(عليه السلام) رفتيم، در رواق دريچه آهنى كوچكى را متولى باشى باز كرد. از چند پله پايين رفتيم به قدر ده ذراع به خط مستقيم در جايى كه دو نفر ايستاده مى توانستند راه بروند رفتيم بعد طرف دست راست دالان تنگى بود... بعد پله اى. يك ذرع رفتيم پايين در آن جا اعلى عليين بهشت و عرض خداوندى يعنى قبر منور و مطهر حضرت عباس صلوات الله و سلامه عليه بود، زيارت كرديم».

ناصر الدين شاه نيز اين مكان را همين گونه توصيف كرده و از ورود خود به داخل قبر مطهر در زير زمين روضه شرحى داده است.⁽⁴²⁶⁾

2 ـ گنجينه

از ديرباز از سوى پادشاهان، حاكمان، بزرگان دين و سياست هديه هايى به حرم تقديم مى شد كه امروزه در گنجينه آن نگهدارى مى شود. در اين گنجينه اشياى ارزشمندى چون قالى هاى بافته شده با تار و پود زر، چهل چراغ هاى طلايى، شمشيرهاى مرصع، ساعت هاى ديوارى طلا، مجسمه هاى طلا، تصويرى حقيقى از سر امام حسين(عليه السلام)، كه گفته مى شود از ايتاليا آورده شده است، نسخه هاى خطى و صحيفه هاى منسوب به امام على(عليه السلام) ديده مى شود. اين گنجينه اكنون به محل مقبره آل خيرالدين در جوار حرم انتقال يافته است.

3 ـ رواق ها

حرم مبارك حضرت عباس داراى چهار رواق است كه چهار جانب ضريح را احاطه كرده است

1 ـ 3 ـ رواق شمالى

همان رواقى است كه در ضلع شمالى ضريح مبارك براى ورود به زير زمين و قبر مطهر راه دارد ولى درِ نقره اى آن هميشه بسته است و كسى نمى تواند به آن زير زمين وارد شود. گويند اين جا بر نهرعلقمه مشرف بوده است. در زمان هاى پيشين اين رواق با رواق شرقى و غربى يكى بود و ديوار آن بعدها برداشته شد.

2 ـ 3 ـ رواق غربى

در سمت چپ و راست آن باب الرواق و باب المراد قرار دارد. باب المراد در 1321ش به سمت ضلع شمال غرب گشوده شد.

3 ـ 3 ـ رواق شرقى

در اين رواق پنج مقبره وجود دارد.

4 ـ 3 ـ رواق جنوبى

اين رواق با سه در به ايوان طلا وصل مى شود. درِ اول سمت شرق ايوان قراردارد. درِ دوم ميان ايوان طلا است كه توليت پيشين حرم در آن جا خاك است و سومين در سمت چپ ايوان است. كف همه اين رواق ها سنگ فرش شده است. اين كار را حاج حسين حجار باشى در 1367 ق انجام داد. سنگ هاى آن باقى مانده سنگ هاى تراشيده شده براى قصر گلستان در تهران بود و هزينه آن پانزده هزار تومانبرآورد مى شد.

اين حرم چهار ايوان دارد: ايوان بالاسر، شرقى، شمالى و جنوبى. در بالاىايوان بالاسر بر روى كتيبه اى سوره فتح و در ايوان شرقى سوره حمد و قدر نوشته شده است.

4 ـ گنبد و مناره ها

اين كار را امين الدوله صدر اصفهانى انجام داده است.⁽⁴³⁰⁾ در 1375 ق، نماى بيرونى گنبد با روكشى از طلا تزيين شد. اين كار با تلاش مدير اوقاف كربلا انجام يافت و در مجموع 6418 خشت طلا در آن به كار رفت. در قسمت پايين گنبد در نماى بيرونى، آيه هايى از قرآن همراه با آينه و طلاكارى نقش بسته است.

حرم مطهر داراى دو مناره در گوشه ايوان طلا و مجاورت ديوار حرم است. اين مناره ها از كف تانيمه كاشى كارى است و داخل آن كلمات الله، محمد، به طرز ماهرانه اى با كنار هم چيدن كاشى ها نمايان است. نيمه دوم مناره ها با پوششى از طلا تزيين يافته و ارتفاع آن ها به 44 متر مى رسد. نوسازى و كاشى كارى آن را محمد حسين صدر اعظم فتحعلى شاه در 1221 ق انجام داده است. مجموعه خشت هاى طلاى به كار رفته در دو مأذنه 2016 عدد است.

5 ـ صحن و ايوان ها

حرم ابوالفضل(عليه السلام) را صحن وسيعى به مساحت 9300 متر مربع احاطه كرده و تمامى مساحت صحن و حرم 4370 متر مربع است. اين صحن چهار ضلعى است و هر يك از ضلع هاى آن حجره هاى كوچكى دارد كه تعداد آن به 75 حجره مى رسد. اين حجره ها محل اسكان طلبه ها يا محل دفن بزرگان، عالمان، انديشمندان و مردان سياست است.هر حجره نيز داراى ايوان كوچك است. در ميان هر يك از آن ها، ايوانى بزرگ در دو طبقه با حجره هايى قرار دارد. ديوارهاى اين ايوان ها كاشى كارى است و با شكل هاى زيباى هندسى و آيه هاى قرآن كريم تزيين شده است. اين كاشى كارى ها كار محمد حسين بن محمد ابراهيم در 1304 ق است. گنبد و دو مناره را هم او كاشى كارى كرده است.

1 ـ 5 ـ ايوان طلا

مقابل حرم ايوانى به مساحت 320 متر مربع قرار دارد كه در نماى آن از آجرهاى مسى رنگ و طلا كارى استفاده شده است و چند بيت به زبان تركى بر بالاى آن ديده مى شود:

شاه، به سال 1309 ق انجام داده و قسمت هاى باقى مانده را نيز آصف محمد على شاه لكهنوى به پوشش طلا آراسته است.⁽⁴³⁴⁾ اين ايوان به وسيله يك در به داخل حرم وصل مى شود كه روى آن اين عبارت به چشم مى خورد: «رجب على الصائغ ابن مرحوم فتح الله شوشترى عام 1355 ق صاغها النقاش محمد حسن بن مرحوم شيخ موسى كتبها محمد جواد الخطاط».

دو درِ ديگر از جنس نقره در دو طرف آن قرار دارد و به حرم گشوده مى شود. روى آن ها شعرهايى با تاريخ 1388 ق ديده مى شود.

در ميان لنگه دوم در دايره اى اين عبارت ها نوشته شده است: «انا مدينة العلم و على بابها. العبد الجانى ابن شمس الدين محمد الاصفهانى محمد على الحسينى الطباطبايى 1359 ق».

2 ـ 5 ـ ايوان بالاسر

اين ايوان در سمت غربى صحن قرار دارد و بر بالاى آن در تاريخ 1304 ق سوره فتح نوشته شده است. كتيبه اى از شعرهاى فارسى نيز در آن به چشم مى خورد. درويش ها در روزهاى محرم در آن به عزادارى پرداخته و آن را با پارچه هاى سياه و كشكول ها و شمشيرها مزين مى كردند.

3 ـ 5 ـ ايوان شرقى

باب العلقمى يا باب الرضا در اين ايوان قرار دارد. كتيبه اى با تاريخ 1304 ق حاوى سوره حمد و قدر بر بالاى ايوان ديده مى شود كه نام تجديد كننده بنا، حاج نادر توكلى، را در خود جاى داده است.

4 ـ 5 ـ ايوان جنوبى

اين ايوان در ورودى باب القبله است و كتيبه اى با تاريخ 1304 قو اثر محمد حسين يزدى در آن به چشم مى خورد. بالاى اين ايوان ساعت زنگ دار بزرگى نصب است.

6 ـ محل قطع دستان حضرت ابوالفضل(عليه السلام)

ابوالفضل العباس،علم دار كربلا، براى آوردن آب به سوى نهر علقمه حركت كرد. از خيمه گاه تا نهر حدود پانصد متر فاصله بود. پس از بازگشت با مشك پر، 350 متراز آن مكان فاصله نگرفته بود كه دژخيمان سپاه عبيد الله دست چپ ايشان را، كه مشك در آن قرار داشت، قطع كردند. آن شجاع مرد دلاور مشك را در دست راست خود گرفت و به حركت خود به سوى خيمه ها ادامه داد. نزديك 120 متر فاصله خيمه ها را پيمود. در اين هنگام، مزدوران سپاه دشمن دست راست ايشان را قطع كردند.

آن حضرت حدود صد متر ديگر با دو دست قطع شده در حالى كه از آن ها چون چشمه اى خون فوران مى كرد، به سوى خيمه ها حركت كرد اما از شدت خونريزى بر زمين افتاد و شهيد شد. بعدها در مكان قطع شدن دستان ابوالفضل(عليه السلام)مقامى ساخته شده استكه بين باب الخان و باب البغداد در نزديكى درِ شرقى صحن و مقام دست چپحدود پنجاه مترى آن، در جنوب شرقى و در بازارچه اى معروف به «بازارچه عباس»واقع است.

7 ـ درهاى صحن

درهاى جديد صحن مطهر در 1394 ق ساخته شده و عبارت است از:

1 ـ 7 ـ باب القبله

اين باب را كه در جنوب صحن واقع است سيد بدرالدين آل ضياء، توليت وقت حرم، در 1382 ق ساخته است. طول آن چهار و عرض آن 5/3 متر است و با آيه هايى از سوره توبه و احزاب مزين شده است. ساعت زنگ دار بزرگى بر بالاى آن نصب است و زير آن اين عبارت ديده مى شود: «السلام عليك يا اباالفضل العباس».

2 ـ 7 ـ باب امام حسن(عليه السلام)

در غرب صحن و در مسير حرم امام حسين(عليه السلام) قرار دارد. طول آن چهار وعرض آن سه متر است. آيه «انا فتحنا لك فتحاً مبينا» و آيه هايى ديگر روى آننقش بسته است.

3 ـ 7 ـ باب امام حسين(عليه السلام)

باب امام حسين در كنار باب امام حسن است. طول آن چهار و عرض آن سه متر است. بر بالاى آن: «قال الله تعالى: و سلام عليكم طبتم فادخلوها خالدين» ثبت شده است در كنار آن چند آيه ديگر و لوحى با اين عنوان «السلام عليك يا ساقى عطّاش كربلا» ديده مى شود.

4 ـ 7 ـ باب صاحب الزمان(عج)

در جوار باب امام حسين(عليه السلام) واقع است. چهار متر ارتفاع و 5/3 متر عرض دارد. روى آن عبارت «باب صاحب الزمان» در كتيبه اى با نقش گل و گياه بر روى كاشى ديده مى شود. سر در آن نيز به آيه هاى سوره قدر مزين است.

5 ـ 7 ـ باب امام موسى بن جعفر(عليه السلام)

در زاويه غربى صحن با طول چهار وعرض 5/3 متر قرار دارد. كتيبه اى روىكاشى بر بالاسر با عبارت «و سلام عليكم بما صبرتم فنعم عقبى الدار» در آن به چشم مى خورد.

6 ـ 7 ـ باب امام جواد(عليه السلام)

باب امام جواد(عليه السلام) در شمال صحن با طول چهار و عرض سه متر است. بر بالاى در كتيبه اى حاوى آيه 25 سوره نور نقش بسته و دو صفه كنار آن به آيه هاى ديگرى از قرآن مزين شده است.

7 ـ 7 ـ باب امام على الهادى(عليه السلام)

در زاويه شمال شرق صحن قرار دارد. طول آن چهار و عرض آن 5/3 متر است.

8 ـ 7 ـ باب فرات

باب فرات در شرق صحن به طول چهار و عرض 5/3 متر واقع است. بر بالاى در كتيبه اى به خط كوفى حاوى سوره انشراح نقش بسته است. كتيبه اى ديگر بر پيشانى آن قرار دارد كه در آن آيه 73 سوره زمر به خط ثلث تحرير شده است

9 ـ 7 ـ باب امير المؤمنين على(عليه السلام)

در شرق صحن واقع است. طول آن چهار و عرض آن 5/3 متر است.

گفتنى است در حرم مطهر، علماى زير مدفون شده اند كه البته مكان دفن آنان دقيقاً روشن نيست.

1 ـ حاج سيد محمد بن محسن زنجانى (ف 1355 ق)

2 ـ شيخ على بن زين العابدين بارجينى يزدى حائرى

3 ـ شيخ على اكبر يزدى بفروئى

4 ـ سيد كاظم بهبهانى

5 ـ سيد عبد الله كشميرى

6 ـ شيخ ملا على يزدى مشهور به سيبويه و برادرش ملا عباس اخفش

7 ـ شيخ كاظم الهر

ح ـ ساير مقبره ها و مزارات كربلا

از دير باز، اين سرزمين مقدس براى دوست داران اهل بيت جذبه معنوى خاصّى داشت. اين جا ستاره هاى درخشانى دفن شده اند كه به عشق سالار شهيدان، در حيات خود، به اين سرزمين كوچيده اند و يا بر اساس وصيت و سفارش خويش، در اين مكان به خاك سپرده شده اند. انبوه امام زاده ها، عالمان، انديشمندان، شاعران، مردان سياست، حاكمان و پادشاهان، كه در اين نقطه آرميده اند، نشان از توجه، عنايت و قداست اين مكان در طول تاريخ دارد.

1 ـ مزار ياران امام حسين(عليه السلام)

1 ـ 1 ـ قبر حر بن يزيد رياحى

ساده در ميان صحرا است كه به صورت يك چهار ديوارى آجرى و قلعه اى مستحكم به دستور مادر آقاخان محلاتى ساخته شده است.⁽⁴³⁸⁾ اين مزار صحن و گنبدى با كاشى آبى و ضريح نقره اى دارد. ناصر الدين شاه، كه آن جا را زيارت كرد، در آن دوران از خرابى و وضع نامطلوب و نگه دارى بد آن بقعه به مدحت پاشا، حاكم كربلا، گلايه كرده و براى تعمير و نگه دارى بهتر آن سفارش هايى كرده بود.

در 1330 ق تعميراتى در آن آستان انجام گرفت و ايوانى در آن تعبيه شد. كتيبه بالاى اين ايوان نشان دهنده بانى و تعمير كننده آن است: «قد عمر هذا المكان بهمة آقا حسين خان شجاع السلطان همدانى دام ظله الفانى سنه 1330 ق».