لطفا منتظر باشید ...
16 ـ شيخ جعفر تسترى (1230ق ـ 1303ق)
شيخ جعفر شوشترى يا تسترى در 1302 ق از دنيا رفت. قبر او، پشت ساختمان حرم در راهروى سرپوشيده، در اولين حجره سمت راست قرار دارد. شوشترى شاگرد صاحب جواهر و از رجال شناسان معاصر بود و تاليف او درباره رجال شهرت فراوانى دارد.
17 ـ آخوند خراسانى (1255ق ـ 1329ق)
شيخ محمد كاظم خراسانى مشهور به آخوند خراسانى عالم معاصر از شاگردان شيخ مرتضى انصارى و ميرزاى شيرازى است. او تأليف گران قدر و مشهورى با عنوان كفاية الاصول دارد كه امروزه متن درسى حوزه هاى علميه است و فرزندان او به همين سبب فاميل كفايى را برگزيده اند. آخوند خراسانى از رهبران مذهبى و فكرى مشروطيت در نجف اشرف بود و همراه علامه نائينى به حمايت از مشروطيت در ايران مى پرداخت. وى در 1329 ق وفات يافت در راهروى ورودى صحن مطهر از سمت شرق در مقبره جنوبى آن به خاك سپرده شد.
18 ـ سيد محمد كاظم يزدى (1247ق ـ 1328ق)
سيد محمد كاظم طباطبايى، مشهور به يزدى، شاگرد ميرزاى شيرازى وصاحب كتاب معروف عروة الوثقى است. وفات او در 1337 ق اتفاق افتاد و اورا در صحن مطهر در مقبره بزرگى واقع در دومين ايوان غربى باب طوسى دفنكردند. يزدى از هم فكران شيخ فضل الله نورى و از طرف داران تفكر مشروطه مشروعه بود.
19 ـ شيخ محمّد جعفر كاشف الغطاء (ف1227ق)
در محله عِماره، قبر يكى از فقيهان و بزرگان عرصه علم و سياست، شيخ جعفر مشهور به كاشف الغطاء، قرار دارد كه يكى از شاگردان و مريدان او به نام شيخ اكبر اين مقبره را بنا كرد و خود نيز بعدها در همان جا دفن شد. مدرسة المعتمد مشهور به مدرسه كاشف الغطاء از بناهاى باقى مانده اوست.
20 ـ سيد ابوالقاسم خويى (1317 ق ـ 1413 ق)
قبر سيد ابوالقاسم خويى در صحن مطهر، ضلع شرقى، ورودى مسجد الخضراء واقع است. سيد ابوالقاسم خويى از عالمان و مراجع تقليد معاصر، شاگرد محمد حسين كمپانى و علامه نائينى بود. وى مدتى رييس حوزه علميه نجف بود و براى گسترش حوزه ها و مدرسه هاى علمى در نقاط مختلف كشورهاى اسلامى تلاش زيادى كرد.
از ديگر عالمان دفن شده در نجف اشرف:
21 ـ فخر الدين طريحى، صاحب كتاب مجمع البحرين، لغت شناس و اديب معاصر كه در 1075 ق فوت كرد و در محله براق دفن شد.22 ـ محمد مهدى قزوينى عالم معاصر (1300 ق). قبر وى روبه روى مقبره شيخ محمد حسن صاحب جواهر است.
23 ـ مقداد بن عبدالله حلى، صاحب العرفان فى فقه القرآن، (741 ق).
24 ـ عبدالعال كركى، معروف به محقق ثانى و شهيد ثالث در عهد سلطان طهماسب اول صفوى.
25 ـ سيد اسماعيل بهبهانى تهرانى.
26 ـ سيد مصطفى خمينى (1356 ش) فرزند حضرت امام. قبر او در ايوان حرم مطهر واقع است.
27 ـ سيد محمد باقر صدر كه در وادى السلام دفن است.
28 ـ ميرزا احمد مجتهد تبريزى، مقابل مقبره شيخ طوسى با گنبدى سبزرنگ.
29 ـ علامه محمد بن هلال صابى ملقب به غرس النعمه (664 هـ ق).
30 ـ جمال الدين محمد بن طاووس، برادر ابن طاووس مشهور (63 ق).
31 ـ عبدالكريم بن طاووس، برادر ابن طاووس (693 ق). او تأليفى در باب نجف با عنوان فرحة الغرى دارد.
32 ـ مير محمد حسين، امام جمعه اصفهان در عصر قاجار.
33 ـ حاجى محمد مهدى، امام جمعه اصفهان در دوره قاجار.
34 ـ حاجى محمد ابراهيم قزوينى.
35 ـ شيخ احمد جزايرى، صاحب آيات الاحكام (1251 ق).
36 ـ آقا محمد باقر بن محمد باقر هزار جريبى (1205 ق).
37 ـ ميرزا فتح الله حسينى ابوالمظفر (1206 ق).
38 ـ على نقى كمره اى فراهانى (1060 ق).
39 ـ عبدالرزاق كاشانى (1246 ق).
40 ـ سيد رضا خان الهى كرمانى (1100 ق).
41 ـ ملا محمد مهدى نراقى.
42 ـ شرابيانى.
43 ـ سيد محمد سعيد حبوبى، از شاعران معاصر.
ط ـ مزار حاكمان و دولت مردان
1 ـ آل بويه
آل بويه از خاندان شيعى و دوست دار اهل بيت بودند كه تلاش قابل ستايشى در احياء، بازسازى و توسعه مكان هاى مقدس به عمل آوردند. بسيارى از اين خاندان در جوار امامان خود از جمله امام حسين(عليه السلام) و امام على(عليه السلام) دفن شده اند. از قبر اين پادشاهان بين قرن چهارم تا دوازدهم هجرى آثارى برجاى بود ولى اكنون اثرى از آن ها نيست. البته در 1316 ق، در كف سازى حياط صحن و حرم برخى از سنگ هاى قبر آنان كشف شد:
1 ـ 1 ـ عضدالدوله ديلمى
وى در 373 ق در بغداد از دنيا رفت و در همان شهر به خاك سپرده شد. چندى بعد او را به نجف اشرف منتقل كردند(162) و در قسمت پايين پاى مبارك امام على(عليه السلام) به خاك سپردند. براساس وصيت ديلمى، برروى سنگ قبرش چنين نوشته شده است:
«اين قبر عضدالدوله است. دوست دارم تا در كنار اين امام معصوم به خاك سپرده شوم به اين اميد كه در روزى كه هركس هر كارى كرده بر او نمايان مى شود من در امان باشم و صلواته على محمد و عترته الطيبين».(163) علامه هبة الدين شهرستانى اين سنگ قبر را در 1315 ق ديده و توصيف كرده است.
2 ـ 1 ـ شرف الدوله
وى فرزند عضدالدوله بود و در كنار پدرش در حرم دفن شد. تاريخ فوت او 379ق است.
3 ـ 1 ـ بهاء الدوله
بهاء الدوله از فرزندان عضدالدوله بود كه در 403 ق از دنيا رفت و در نجف به خاك سپرده شد.
4 ـ 1 ـ بدرالدين حسنويه
از حاكمان همدان، دينور، بروجرد و نهاوند. وى از سوى عضد الدوله لقب ابوشجاع گرفت. حسنويه به سخاوت و بخشش به يتيمان و فقيران و نيز انجام كارهاى عمرانى و عام المنفعه مشهور است.(167) او را در جوار مرقد امام على(عليه السلام) دفن كرده اند.
7 ـ 1 ـ شرف الدين انوشيروان بن خالد
از وزيران عصر آل بويه. فوت وى در 533 ق بوده است.
2 ـ آل حمدان
آل حمدان از پادشاهان شيعى و از مجاهدان بزرگ قرن پنجم و ششم هجرى در شام هستند. نقش آن ها در نهضت مقاومت و مقابله با تجاوز نيروهاى بيزانس سرنوشت ساز بود. از معروف ترين پادشاهان آن سلسله مى توان سيف الدوله حمدانى و ناصرالدوله را نام برد. به گفته شيخ على آل كاشف الغطاء; آل حمدان مرده هاى خود را از شام، حلب، موصل و عراق به نجف انتقال مى دادند و در حرم دفن مى كردند.
3 ـ ايلخانان و تيموريان
ايلخانان مغول از دولت هاى مسلمان و شيعى حاكم در ايران هستند كه از 736 تا 813 ق در عراق حكومت مى كردند. برخى از دولت مردان ايلخانى، جلايرى و تيمورى در حرم مطهر دفن شده اند; اما مكان آن ها امروزه مشخص نيست. هبة الدين شهرستانى مى گويد كه در 1350 ق قبر تيمور لنگ، مؤسس سلسله تيموريان، را در كنار قبر شيخ طوسى در سرداب ديده است.
4 ـ پادشاهان ورجال قاجاريه
برخى از پادشاهان و رجال قاجار در حرم و صحن مطهر به خاك سپرده شده اند ولى امروزه مكان آن ها مشخص نيست:
1 ـ 4 ـ آقا محمد خان قاجار. مؤسس سلسله قاجاريه كه در 1211 ق فوت كرد و در نجف اشرف، در قسمت شمالى رواق كه امروزه به حجره السلاطين معروف است، به خاك سپرده شد. ناصرالدين شاه قبر او را ديده و توصيف مى كند كه سنگ مرمر بزرگ و حجارى شده اى داشت.
2 ـ 4 ـ ملك آرا: كيومرث ميرزا، ملقب به ملك آرا، فرزند فتحعلى شاه قاجار در 1288 ق از دنيا رفت و در حرم دفن شد.
3 ـ 4 ـ سلطان محمد حسن خان قاجار. جنازه وى و حسينعلى خان را فتحعلى شاه شخصاً به نجف منتقل كرد و به خاك سپرد.
4 ـ 4 ـ آقاخان محلاتى. رهبر فرقه اسماعيليه در 1298 ق.
5 ـ 4 ـ حسينعلى ميرزا. فرمانفرماى فارس و فرزندانش در كنار آقا محمد خان.
6 ـ 4 ـ خان باباخان سردار. حاكم كرمان در عصر قاجار.
7 ـ 4 ـ تاج الدوله. دختر ناصر الدين شاه.
8 ـ 4 ـ ميرزا ابوالحسن خان ايلچى. از سفيران ايران در دوره قاجار.
9 ـ 4 ـ سليمان خان قاجار. از رجال و بزرگان قاجار.
10 ـ 4 ـ حسينعلى ميرزا. برادر فتحعلى شاه.
ى ـ آثار تاريخى نجف
1 ـ قصر خُوَرنق
اين قصر توسط نعمان بن امرؤالقيس، از پادشاهان لخم، براى اقامت يزدگرد يا بهرام در دو كيلومترى نجف ساخته شده است. خورنق بيشتر به سبب داستان سنمار معروف است زيرا وقتى كار ساختن قصر به پايان رسيد نعمان معمار آن، سنمار، را از بين برد تا كسى به راز اين بنا پى نبرد. در شعر عصر جاهلى عرب قصر خورنق يكى از عجايب سى گانه جهان شمرده مى شود(176) كه ساخت آن شصت سال به طول انجاميده است.
«كوورنه» به معناى ساختمان مسقف زيبا يا از خوردن گاه (محل خوردن و نوشيدن) است. و برخى هم گفته اند لغت عربى است و معناى آن مزرعه است.(178) در اين جا كليسايى نيز توسط نعمان ساخته شده بود.
قصر خورنق تا زمان فتح عراق توسط مسلمانان در اختيار دست نشانده هاى حكومت ساسانى بود. پس از آن دوران حاكمان مسلمان، يكى پس از ديگرى، در توسعه و ترميم آن كوشيدند.
در دوره بنى عباس، سفاح اين قصر را به ابراهيم بن سلمه، يكى از داعيان عباسى، به عنوان اقطاع واگذار كرد و او براى اين كاخ گنبد زيبايى ساخت.(180) پس از دوران منصور، قصر خورنق رو به ويرانى رفت. تا چندى پيش برخى از پايه هاى آن قصر باقى بود اما امروزه اثرى از آن نيست.
2 ـ قلعه نجف
سربازخانه از آن استفاده مى شد. قلعه نجف تا دوره قاجار كاملاً پابرجا بود و ناصرالدين شاه و ساير سفرنامه نويسان عصر قاجار آن را ديده و توصيف كرده اند.(183) دروازه نجف در كنار ديوار قلعه قرار داشت و اطراف آن را بازارها تشكيل مى دادند. يكى از راه هاى ورودى صحن نيز از همين قلعه باز مى شد.
به علت توسعه اطراف صحن، اين قلعه تخريب شده و اثرى از آن نيست.
3 ـ صفه صافى صفا
در منتهى اليه مغرب شهر نجف مرقد و مقام بزرگى قرار دارد كه به صفه صفا معروف است. اين صفه دو طبقه بود و حدود دويست متر بادروازه شهر فاصله داشت. از بالاى آن تمامى صحراهاى اطراف و فرات ديده مى شد. گويند در اين صفه قبر يكى از پادشاهان يمن قرار داشت(185) و به همين سبب آن را صافى صفاى يمانى خوانده اند. مرقد اين پادشاه در زيرزمين و طبقه هم كف قرار دارد. صافى صفا در جوار مقام امام سجاد (عليه السلام)واقع شده و هم چنان پا برجاست.
4 ـ تكيه بكتاشيه
داشت و شيخ ها و پيروان اين فرقه در آن جا ساكن مى شدند. بناى تكيه مستحكم و با سنگ هاى بزرگ ساخته شده كه به سمت شمال غربى، ايوان دوم حرم، باز مى شد. اين تكيه زمين هاى وقفى زيادى دارد كه در اجاره كشاورزان است.(187) تكيه بكتاشيه را براى توسعه حرم تخريب كرده اند.
5 ـ مقبره ذى الكفل
در 40 كيلومترى جاده نجف ـ حله، در كنار فرات، در يك آبادى به نام «ذى الكفل» پيامبر بنى اسرائيل دفن شده است. اين پيامبر چون كفيل يهوديان بود او را ذى الكفل مى خواندند. در اين آبادى قلعه آجرى كوچكى است و قبر ذى الكفل داخل آن قرار دارد. يهوديان در قرن گذشته در آن منطقه بناهايى ساخته اند، ساكنان آن ناحيه كه يهودى و عرب بودند، بعدها همه به فلسطين رفتند. هرساله زائران يهود از نقاط مختلف به اين جا مى آمدند و يك ماه در آن جا ساكن مى شدند.(188) در پشت اين مقبره مسجدى است كه گفته مى شود چهار نفر از حواريان در آن جا به خاك سپرده شده اند و قبر دختر ذى الكفل هم آن جا واقع است.
6 ـ برج نمرود
در كنار شء بالاتر از آبادى ذى الكفل، تپه اى قرار دارد كه بر فراز آن برجى از آجر ساخته شده و داراى سرداب و زيرزمين است. گويند حضرت ابراهيم(عليه السلام) را از اين محل به آتش انداخته اند.(190) اين برج و تپه از آثار شهر باستانى بابل است و با وجود تخريب و فرسودگى هم چنان استوار مانده است.
