مدائن - عتبات عالیات عراق نسخه متنی

2 ـ بغداد

الف ـ موقعيت جغرافيايى و تاريخى

قرار داشت. (/50) در اين قسمت در قرن هشتم سه مسجد جامع به نام هاى جامع خليفه، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت كه امروزه نيز هم چنان موجود است.⁽⁵⁴⁸⁾ پيرامون شهر ديوارى كشيده شد كه دروازه هاى آن به نام هاى عجم، معظم، سلطانى و سلمان معروف بود.

شهر بغداد تا پايان خلافت عباسى از رونق فراوانى برخوردار بود. پس ازهجوم هولاكو و برانداختن خلافت عباسى، اين شهر از رونق افتاد و اعتبار خود راز دست داد. (/50)

ب ـ قبرها و زيارت گاه ها

در داخل بغداد و در حد فاصل كاظمين و اطراف آن برخى از تابعان به خاك سپرده شده اند كه مى توان بشر حافى را در محله اعظميه و بهلول را در محله كرخ نام برد. تعدادى از عالمان و انديشمندان اسلامى نيز در آن منطقه دفن شده اند.

1 ـ نايبان چهارگانه حضرت مهدى (عج)

1 ـ 1 ـ عثمان بن سعيد عمرى

وى از نايبان چهارگانه حضرت مهدى(عج) است. عثمان بن سعيد عمرى اسدى، معروف به سلمان، مكنى به ابوعمرو، اولين نايب خاص حضرت بود. قبر وى در شهر بغداد، سمت رصافه، نزديكى دجله قسمت غرب بازار ميدان (سوق الميدان) در مسجدى به نام خودش واقع است. اين بنا كه در 1348 ق بازسازى شده داراى حرم و صحن وسيعى است و زائران زيادى دارد.

2 ـ 1 ـ محمد بن عثمان (ف 305 ق)

ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد، معروف به شيخ خلانى، دومين نايبحضرت مهدى (عج) است. وى پس از وفات پدر به نيابت آن حضرت در آمد و 48 سال سفارت ايشان را برعهده داشت. مقبره محمد بن عثمان در قسمت رصافه (شرق دجله) در محله اى به نام شيخ خلانى در خيابان جمهورى است كه در وسط شهر بغداد قرار دارد.

مزار او ضريح، گنبد و بقعه با شكوهى دارد كه مناره اى كاشى كارى شده و مسجدى در كنار آن واقع است. اين بنا در 1329 ق تجديد شده است.

3 ـ 1 ـ حسين بن روح نوبختى

سومين نايب حضرت مهدى(عج) است كه قبرش در بازار شورجه بغداد واقع است.

4 ـ 1 ـ على بن محمد سمرى (ف 329 ق)

قبر ابو الحسن على از نايبان چهارگانه و آخرين نماينده ايشان، در رصافه بغداد و غرب مدرسه مستنصريه، داخل بازار كماليات قرار دارد. مرقد او داراى صحن و مسجد و مناره است و شيعيان زيادى از نقاط مختلف آن جا مى آيند.

2 ـ قبرهاى عالمان و فقيهان

1 ـ 2 ـ شيخ يعقوب كلينى

قبر محمد بن يعقوب كلينى، از عالمان و محدثان بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى و صاحب كتاب معروف اصول كافى، در نزديكى مرقد چهارمين نايب حضرت مهدى(عج)، يعنى على بن محمد سمرى، قرار دارد.

2 ـ 2 ـ ابوحنيفه

چهار برج و دروازه است كه در داخل آن مسجد و تكيه اى ساخته شده و ضريحابو حنيفه وسط آن مسجد قرار دارد. اين ضريح نقره اى به دستور سلطان مراد پادشاهعثمانى ساخته شد.⁽⁵⁵⁵⁾ در جوار قبر او دانشكده علوم دينى اهل تسنن واقع است. در نزديكى قبر او، در همين محله، ابوبكر شبلى و حسين بن منصور حلاج را به خاك سپرده اند.

3 ـ 2 ـ احمد بن حنبل

احمد بن حنبل مؤسس فرقه حنبلى و از محدثان برجسته اهل سنت در قرن دوم هجرى است. قبر او در نزديكى رصافه بغداد قرار دارد و زيارت گاه مردم بغداد در زمان هاى گذشته بود; دورانى كه بيشتر مردم بغداد به مذهب اهل سنت بودند و حرمت فراوانى براى آن قائل مى شدند.

4 ـ 2 ـ ابوبكر شبلى

او يكى از بزرگان متصوفه بود كه نزديك قبر ابن حنبل به خاك سپرده شده است. شايان ذكراست كسانى چون بشرحافى، داوودطايى و ابوالقاسم جنيد، از تابعان و زاهدان، در نزديكى قبر او دفن شده اند.⁽⁵⁵⁸⁾ قبر معروف كرخى نيز در محله باب البصره قرار دارد.

وى از مشايخ صوفيه بود و لقب قدس اعظم داشت. قبرش در رصافه واقع شده و بقعه كوچك و ضريحى از نقره دارد. زائران او بيشتر از كشورهاى هند و افغانستان هستند.⁽⁵⁶⁰⁾ اين بقعه توسط سلطان مراد عثمانى تعمير و بازسازى شده و حياء صحن و گنبد بزرگى دارد.

6 ـ 2 ـ ابن ابى الحديد

ابن ابى الحديد شارح برجسته و معروف نهج البلاغه نيز در رصافه دفن شده است.

7 ـ 2 ـ شيخ شهاب الدين سهروردى

آرامگاه سهروردى، از فلاسفه بزرگ شيعه و معروف به شيخ اشراق، در بغداد است.⁽⁵⁶²⁾ سلطان سليمان و سلطان احمد، از پادشاهان عثمانى، بقعه بزرگى براى او ساختند و مسجدى در كنار او برپا كردند. گفتنى است قبر سهروردى در سوريه و در شهر حلب است و براى قبر وى در بغداد سند معتبرى در دست نيست.

8 ـ 2 ـ قنبر غلام على(عليه السلام)

در رصافه بغداد قبرى منسوب به قنبر، غلام على(عليه السلام)، است كه داخل محله اى به همان نام واقع شده و بقعه كوچك و مختصرى دارد.⁽⁵⁶³⁾ ذكر اين نكته ضرورى است كه قنبر در شهر حمص در سوريه دفن است و در آن جا نيز قبر و بقعه با شكوهى دارد. والله اعلم بالصواب.

ج ـ مسجد بُراثا

ناميده اند كه كشيشى به اين نام در اين محل ساكن بود و به دست امام على(عليه السلام)، كه در جنگ نهروان يك شب در اين مكان منزل نمود، مسلمان شده است.⁽⁵⁶⁵⁾ مسجد براثا، كه در عصر آل بويه مكان اجتماع و عبادت شيعيان بود، توسط معز الدوله ديلمى بازسازى شد و چون امام على(عليه السلام) در اين مكان چاهى حفر كرد اين جا را بئرعلى ياسنگ على هم گفته اند.

از آن پس اين مسجد توسعه يافت و حجره هاى متعددى پيرامون آن براى سكونت طلبه ها ساخته شد. اين مسجد در عصر سلجوقى دچار آتش سوزى شد و سلطان اويس جلايرى آن را تعمير و بازسازى كرد. شاه اسماعيل در 927 ق دوباره به بازسازى آن پرداخت. براثا در عصر قاجار رونق بيشترى يافت ولى در زمان حاضر مهجور و متروك است.

گفته شده است اين جا محل نماز ابراهيم(عليه السلام) و ساير پيامبران و نيز امام على(عليه السلام) و امام حسن و امام حسين(عليه السلام) بود. به همين دليل نماز و عبادت در اين مكان توصيه شده است.

در طول تاريخ، مسجد براثا مركز فعاليت شيعيان بود و در برخى موارد از سوى خليفه هاى عباسى مورد تعرض و هجوم و تعطيلى واقع مى شد.⁽⁵⁶⁸⁾ امروزه مسجد براثا يكى از مساجد بزرگ و آباد و پر رونق در منطقه غرب دجله (كرخ) است وهمواره نمازهاى روزانه در آن برپا و به آن رونق و گرمى مى بخشد.

مدائن

3 ـ مدائن

الف ـ موقعيت جغرافيايى و تاريخى

تيسفون از شهرهاى بنا شده در عصر ساسانى و پايتخت اين حكومت، به لحاظ تاريخى، موقعيت ممتازى در ميان شهرهاى عراق دارد. آثار تاريخى به جامانده از دوره ساسانى در اين شهر از جمله ايوان كسرى، كه شاهكار عظيم تمدن ايرانى است، جلوه اى خاص به شهر بخشيده و انبوهى از جهان گردان را به سوى خود جلب مى كند. اين شهر كنار دجله واقع شده و تا بغداد چهل كيلومتر از سمت جنوب فاصله دارد.

وقتى در سال 14 ق توسط سعد بن ابى وقاص فتح شد نام آن به مدائن تغيير يافت و سلمان فارسى، از سوى خليفه دوم، به نخستين حاكم آن بود. او در همان جا از دنيا رفت و دفن شد. پس از چندى حذيفة بن يمان، يكى ديگر از صحابه و ياران على(عليه السلام)، را نيز در آن جا به خاك سپردند. مدائن در دوران عباسى از رونق چندانى برخوردار نبود. منصور خليفه عباسى قصد داشت با تخريب ايوان معروف كسرى بغداد را با مصالح آن آبادان سازد، اما وزير ايرانى اش ،خالد، او را از اين كار بازداشت.

ب ـ ايوان كسرى

طاق يا ايوان كسرى از آثار تاريخى عصر ساسانيان، باقى مانده بخشى از كاخبزرگ متعلق به شاپور و سپس خسرو انوشيروان و ساير شاهان ساسانى است.امروزه، از آن كاخ عظيم تنها قسمتى از يك تالار بزرگ، سقف و ايوان معروف كسرى باقى مانده است.

معروف است كه اين طاق در شب تولد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) شكاف خورد و چهارده كنگره آن فرو ريخت.

بقاياى تالار بزرگ به طول 365 و عرض 275 متر ايوان كسرى را در خود جاى داده است.⁽⁵⁷⁰⁾ دهانه ايوان كسرى 28، طول آن 55 و ارتفاع آن سى متر است. آن را جزو بزرگ ترين بناى تاريخى باقى مانده از پانزده قرن مى دانند. اين طاق هلالى دچار آسيب هايى شده و امروزه در حال بازسازى و حفاظت است.⁽⁵⁷¹⁾

ج ـ آرامگاه سلمان فارسى

سلمان فارسى، از ياران جليل القدر و با وفاى رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و امام على(عليه السلام)، در دوران خلافت خليفه دوم حاكم مدائن شد. او در دوران حكومتش زندگى بسيار ساده اى داشت و همانند فقيرترين مردم زندگى مى كرد. سرانجام پس از آن كه در 36 ق وفات يافت، نزديكى ايوان كسرى به خاك سپرده شد. مكان قبر او در سمت چپ كاخ كسرى به فاصله چند صد مترى قرار دارد. بقعه و آرامگاه او را شاه اسماعيل صفوى و صحن بسيار وسيع آن را پدر آقاخان محلاتى احداث كرد.⁽⁵⁷²⁾ در غرب مزار او، جامع مدائن قرار دارد.

د ـ آرامگاه حذيفة بن اليمان

حذيفة بن يمان از ياران رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و از شيعيان خاص امام على(عليه السلام) بودكه در جنگ هاى جمل، صفين و نهروان از مردان نظامى برجسته محسوب مى شد. اودر 36 ق از دنيا رفت و در نزديكى قبر سلمان فارسى خاك شد. مقبره او صحن،بقعه و ايوان دارد و در كنار او عبدالله، پسر جابر بن عبدالله انصارى، را دفنكرده اند.