عتبات عالیات عراق نسخه متنی

1 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 4/94; ابن منظور، لسان العرب، ماده عرق.

2 . سازمان جغرافيايى و كارتوگرافى گيتاشناسى، گيتاشناسى كشوره، 1753.

3 . همان جا

4 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2/1752.

5 . گيتاشناسى كشوره، 1752 1753.

6 . براى اطلاع بيشتر بنگريد: ويل دورانت، مشرق زمين گاهواره تمدن، 1/259 300.

7 . گيرشمن، ر. ايران از آغاز تا اسلام; حسن پيرنيا، تاريخ ايران باستان.

8 . عضدالملك، سفرنامه عضد الملك به عتبات عاليات 153. آثار تاريخى اين شهر هم چنان موجود است و در معرض بازديد جهان گردان قرار دارد.

9 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 5/271; ابن منظور، لسان العرب، 9/334.

10 . ياقوت حموى، همان، 73. منظور از بحر در اين جا فرات است.

11 . ابن بابويه، علل الشرايع، 22.

12 . ابن منظور، همان، 15/121.

13 . ياقوت حموى، همان جا.

14 . سرزمينى كه نيكو و نشاط انگيز باشد.

15 . چون گويند كشتى نوح بر آن نشسته است از آن رو جودى خوانده اند.

ظهر، ربوه، با نقيا و مشهد اشاره كرد.

16 . ربوه، نجف كوفه است (ابن منظور، همان 9/332)

17 . شيخ باقر آل محبوبه، ماضى النجف وحاضره، بيروت دارالاضواء،1406 ق، 1/8.

نجف، به لحاظ موقعيت جغرافيايى، در حقيقت مرز بين شهر و صحرا است. شهر آن كوفه و صحرا نيز شن زارهايى است كه در اطراف، گرما و باد زيادى را براى آن به ارمغان مى آورد و دماى شهر را در برخى زمان ها به پنجاه درجه مى رساند. گرچه شهر نجف همواره به لحاظ آب در تنگنا و سختى بود; در بعضى زمان ها از جمله قرن هفتم از آب آن بيست هزار نخل آبيارى مى شد.

18 . ياقوت حموى، همان جا.

19 . آل محبوبه، همان، 1/16.

20 . ابن رسته، الاعلاق النفيسه، 108.

21 . طبرى، تاريخ الطبرى، 3/360; يعقوبى، تاريخ اليعقوبى، 2/144.

22 . مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2/3011.

23 . ابن اسفنديار، تاريخ طبرستان و رويان مازندران، 1/95.

24 . مصاحب، همان جا.

25 . سعيد بابايى، سيماى نجف اشرف، 32 35.

26 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/22.

27 . جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسة، 6/148 به نقل از فرحة الغرى، 119.

28 . آل محبوبه، همان، 1/28 29.

29 . حسين الجلالى، مزارات اهل البيت(عليهم السلام)، 48.

30 . مجلسى، بحار الانوار، 100/232.

31 . آل محبوبه، همان، 1/14; به نقل از فرحة الغرى، 9.

32 . مجلسى، همان، 100/235.

33 . شيخ مفيد، الارشاد، 13.

34 . جعفر الخليلى، همان 6/70 به نقل از ابن شهر آشوب، المناقب.

35 . پيشين، همان جا; موسوى الزنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 56 57.

36 . جعفر الخليلى، همان، 6/47 به نقل از روضة الواعظين، 1/118.

37 . يعقوبى، تاريخ اليعقوبى، 2/212.

38 . ذكوات به معناى آتش گداخته و منظور ريگستان گرم آن منطقه است.

39 . ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، 1/364; زبيدى، تاج العروس; ابن صباغ مالكى، الفصول المهمه فى معرفة احوال الائمه، 138.

40 . اصطخرى، المسالك و الممالك، 83; ابن اثير، الكامل فى التاريخ، 3/151.

41 . آل محبوبه، همان، 1/20.

42 . ياقوت حموى، همان، 5/271.

43 . شيخ مفيد، همان، 19.

44 . آل محبوبه، همان، 1/21 22.

45 . ابن اسفنديار، تاريخ طبرستان و رويان و مازندران، 1/95.

46 . جعفر الخليلى، همان، 06/18 به نقل از فرحة الغرى، 18 19; مجلسى، همان، ج22/36.

47 . ياقوت حموى، همان، 2/50.

48 . محمدعلى ميلانى، راهنماى عتبات عاليات عراق، 29.

49 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/44; دايرة المعارف تشيع، 1/67 68.

50 . دايرة المعارف تشيع، 1/70.

51 . پيشين، 1/69 70.

52 . ميلانى، همان، 31; دايرة المعارف تشيع، 1/70.

53 . آل محبوبه، همان، 1/46.

54 . جلالى الحسينى، مزارات اهل البيت، 48.

55 . ميلانى، همان جا.

56 . آل محبوبه، همان، 1/49.

57 . حسن الامين، اعيان الشيعة، 1/534.

58 . بابايى، سيماى نجف اشرف، 75; دايرة المعارف تشيع، 1/70.

59 . دايرة المعارف تشيع، 1/80.

60 . بابايى، همان، 137.

61 . آل محبوبه، همان، 1/70 73; دايرة المعارف تشيع، 1/71.

62 . خليلى، موسوعة العتبات المقدسه، قسم النجف، 20.

63 . بابايى، همان، 128.

64 . عماد الدين اصفهانى، تاريخ و جغرافياى كربلاى معلى، 117.

65 . ناصر الدين شاه، سفرنامه عتبات، 125; ميلانى، عتبات عاليات عراق، 35.

66 . ناصرالدين شاه، همان، 129.

67 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/22.

68 . ناصر الدين شاه، همان، 135; دايرة المعارف تشيع، 1/71.

69 . اعتمادالسلطنه، تاريخ منتظم ناصرى، 3/63; سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه، 243.

70 . آل محبوبه، همان، 1/73.

71 . ميلانى، همان، 34.

72 . آل محبوبه، همان، 1/73.

73 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات 1952; آل محبوبه، همان، 1/98.

74 . مجلسى، همان، 22/38; برخى از روايات نيز حاكى است كه سر مبارك حضرت امام حسين(عليه السلام) را امام سجاد(عليه السلام) در كنار قبر مطهر امام على(عليه السلام) به خاك سپرد. لذا زيارت امام حسين(عليه السلام) در اين مكان سفارش شده است.

75 . جعفر خليلى، آشنايى با عتبات مقدسه و زندگانى چهارده معصوم، 60.

76 . ناصر الدين شاه، همان، 125.

77 . اديب الملك، همان، 196.

كف حرم سنگ فرش است كه از معدن هاى نجف به دست آمده و از جنس مرغوباست.

78 . سيف الدوله، همان، 242.

79 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/83.

80 . آل محبوبه، همان، 1/77 82.

81 . عضدالملك، همان، 154.

82 . سيف الدوله، همان، 243.

83 . ناصر الدين شاه، همان، 130.

84 . اديب الملك، از حريم تا حرم، 50.

85 . جعفر خليلى، همان، 56; لسترنج، جغرافياى سرزمين هاى خلافت شرقى، 84.

86 . ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر، ترجمه على اقبالى، تهران، جاويدان، 1363، ص66.

87 . اعتماد السلطنه، تاريخ منتظم ناصرى، 2/288.

88 . زنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 62.

89 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 65; دايرة المعارف تشيع، 1/71.

90 . آل محبوبه، همان، 1/67.

91 . ناصر الدين شاه، همان، 125.

92 . آل محبوبه، همان، 1/54.

93 . پيشين، 1/67.

94 . سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه، 242.

95 . آل محبوبه، همان، 1/67.

96 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 52.

97 . آل محبوبه، همان، 1/68.

98 . سيف الدوله، همان، 242.

99 . آل محبوبه، همان، 1/87; دايرة المعارف تشيع، 1/71.

100 . جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسة، 6/186.

101 . ناصر الدين شاه، همان، 124.

102 . آل محبوبه، همان، 1/89.

103 . جعفر خليلى، همان جا.

104 . فخر الملك اردلان، از حريم تا حرم، 50.

105 . عضدالملك، سفرنامه عضد الملك به عتبات، 154.

106 . بابايى، همان، 141.

107 . بنگريد به بخش قبرهاى علما و بزرگان در همين فصل.

108 . آل محبوبه، همان، 1/50 51.

109 . عضدالملك، همان، 153.

110 . اديب الملك، 194; آل محبوبه، 1/63/65.

111 . جعفر خليلى، همان، 67 68; دايرة المعارف تشيع، 1/102.

112 . بابايى، همان، 157 158; جعفر الخليلى، موسوعة العتبات، 7/109.

113 . بابايى، همان، 157; جعفر الخليلى، همان، 7/109.

114 . جعفر الخليلى، همان، 7/108.

115 . همان جا.

116 . همان، 158.

117 . بابايى، همان، 150.

118 . ناصر الدين شاه، همان، 125. در آن دوران يعنى هنگامى كه ناصر الدين شاه از اين قبرستان ديدن كرده گفته است «به اندازه شهر نجف ابنيه و آثار دارد».

119 . اديب الملك، همان، 192.

120 . مجلسى، بحار الانوار، ج22/37.

121 . پيشين، همان جا.

122 . آل محبوبه، 1/98.

123 . بابايى، همان، 147-149.

124 . پيشين، همان جا.

125 . آل محبوبه، همان جا.

126 . آل محبوبه، همان، 1/95.

127 . اديب الملك، همان، 192.

128 . احمد زمانى، سرزمين خاطره ه، 56.

129 . آل محبوبه، همان، 1/94.

130 . در مورد زندگى وى بنگريد، ابن عبدالبر، الاستيعاب فى معرفة الاصحاب.

131 . كمونه حسينى، آرامگاههاى خاندان پاك پيامبر و صحابه و تابعين،252; و نيز بنگريد: ابن عبدالبر، الاستيعاب.

132 . همان، 255.

133 . براى اطلاع از زندگى وى بنگريد: ابن حجر عسقلانى، الاصابه فى تمييز الصحابه، 2/280.

134 . كمونه حسينى، همان، 254.

135 . بنگريد: ابن عبدالبر، الاستيعاب فى معرفة الاصحاب.

136 . عبدالرزاق كمونه حسينى، همان، 251.

137 . جلالى الحسينى، مزارات اهل البيت، 61 62.

138 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 198; كمونه حسينى، همان، 251.

139 . دايرة المعارف تشيع، 1/112.

140 . ابو الفرج اصفهانى، مقاتل الطالبيين، 56.

141 . ميلانى، عتبات عاليات عراق، 60-61.

142 . بلاذرى، انساب الاشراف، 5/40; طبرى، تاريخ الطبرى، 3/365.

143 . كمونه حسينى، همان، 255.

144 . حجت بلاغى، تاريخ نجف اشرف وحيره، تهران، مظاهرى، 1328 ش، 168.

145 . اديب الملك، همان، 198; دايرة المعارف تشيع، 1/102.

146 . بنگريد: حسين الامين، اعيان الشيعه، 9/159; جعفر الخليلى، همان، 7/24-28.

147 . حسن الامين، همان، 5/396.

148 . جعفر الخليلى، همان، 6/154.

149 . حسن الامين، همان، 3/80.

150 . اديب الملك، همان، 198.

151 . پيشين، همان جا، 198.

152 . حسين الامين، همان، 10/158; دايرة المعارف تشيع، 1/97.

153 . حسن الامين، همان، 10/117.

154 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/91.

155 . حسن الامين، همان، 5/304.

156 . همان، 3/287.

157 . همان، 6/54.

158 . پيشين، 2/331.

159 . حسن الامين، همان، 4/95.

160 . پيشين، 9/5.

161 . پيشين، 10/43.

162 . ابن جوزى، المنتظم، 7/117.

163 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/235 به نقل از مجالس المؤمنين، 379; ابن كثير شافعى، البداية والنهايه، 11/301.

164 . پيشين به نقل از مجله الاعتدال، 5/250.

165 . ابن جوزى، المنتظم، 7/236.

166 . آل محبوبه، همان جا.

167 . ابن جوزى، همان، 10/236.

168 . ابن جوزى، همان، 7/236.

5 1 فخر الملك ابوغالب

وزير سلطان الدوله بويهى بود كه در 406 ق در اهواز وفات كرد و در نجف خاك شد.

6 1 ابوالقاسم حسين بن على

وى وزير شرف الدوله بويهى بود كه در 418 ق از دنيا رفت.

169 . پيشين، 8/23.

170 . براى اطلاع بيشتر از ساير رجال سياسى عصر آل بويه كه در نجف دفن هستند ر.ك: جعفر الخليلى، موسوعة العتبات، 6/144 ونيز آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/236 248.

171 . آل محبوبه، همان، 1/240.

172 . ناصرالدين شاه، سفر نامه ناصرالدين شاه به عتبات، 125.

173 . آل محبوبه، همان، 1/247 248.

174 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 197.

175 . ناصر الدين شاه، همان، 125.

176 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 1/925.

177 . همان جا.

178 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 2/402 403.

179 . بلاذرى، فتوح البلدان، 404.

180 . ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر، 68.

181 . عضد الملك، سفرنامه عضد الملك به عتبات، 153; سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه، 242.

182 . اديب الملك، همان، 193.

183 . پيشين، همان جا; ناصرالدين شاه، همان، 124; اردلان، سفرنامه فخرالملك اردلان به عتبات، 49.

184 . پيشين، همان جا.

185 . اديب الملك، همان، 193.

186 . بكتاشيه از فرقه هاى متصوفه شيعه هستند كه به سيد محمد رضوى، از فرزندان امام رضا(عليه السلام) و به قولى از فرزندان امام كاظم(عليه السلام) نسب مى برند. وى از خراسان به شام رفت و به تبليغ پرداخت.

187 . آل محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/91.

188 . سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه، 235; ناصرالدين شاه، همان، 122.

189 . اديب الملك، همان، 201.

190 . سيف الدوله، همان، 235.

191 . اصطخرى، المسالك والممالك، 83; ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمد على موحد، 1/270.

192 . ياقوت حموى، معجم البلدان 4/490.

193 . طبرى، تاريخ الطبرى 3/145; ابن خلدون، العبر، 1/535.

194 . بلاذرى، فتوح البلدان، 38; طبرى، همان، 14; ياقوت حموى، همان، 4/491.

195 . مقدسى، احسن التقاسيم فى معرفة الاقاليم، 161.

196 . مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2/2358; ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر، 255.

197 . ياقوت حموى، همان، 4/490; بلاذرى، همان، 388.

198 . لسترنج، جغرافياى تاريخى سرزمين هاى خلافت شرقى، 81.

199 . طبرى، همان، 3/148، 149; ياقوت حموى، همان، 4/491.

200 . همو، احسن التقاسيم فى معرفة الاقاليم، 161.

201 . طبرى، همان، 3/145.

202 . ياقوت حموى، همان، 4/489 490.

203 . بكرى، معجم ما استعجم، 1141; طبرى، همان، 3/146.

204 . ياقوت حموى، همان جا.

205 . ابن قولويه، كامل الزيارات، 23; شيخ مفيد، المزار، 18.

206 . ابن قولويه، همان جا; شيخ مفيد، همان، 19.

207 . شيخ صدوق، خصال، 1/212.

208 . مجلسى، بحار الانوار، 100/405.

209 . طبرى، تاريخ الطبرى، 3/148; فتوح البلدان، 388.

210 . ياقوت حموى، همان، 4/489.

211 . جعفر الخليلى، موسوعة عتبات المقدسه، قسم الكوفه، 16.

212 . ابن جبير، سفرنامه، 258.

213 . ابن بطوطه، سفرنامه، 1/268.

214 . همان، 200 201.

215 . شيخ مفيد، المزار، 22; روايت معراج در ساير كتب حديثى شيعه، اشاره اى به حضور پيامبر(صلى الله عليه وآله)در مسجد كوفه دارد (بنگريد مجلسى، بحار الانوار، 100/387).

216 . شيخ مفيد، همان، 23.

217 . ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، 1/270; ابن جبير، سفرنامه ابن جبير، 259.

218 . همان جا.

219 . ابن بطوطه، همان جا; ابن جبير، همان، 260.

220 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 170.

221 . پيشين، همان جا.

222 . ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 127 132.

223 . ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، 1/270; طبرى، تاريخ الطبرى، 4/216.

224 . ابن جبير، سفرنامه ابن جبير، 260; دايرة المعارف تشيع، 1/110 111.

225 . عبد الرزاق كمونه حسينى، آرامگاه هاى خاندان پاك پيامبر و بزرگان صحابه و تابعين، 242; حجت بلاغى، تاريخ نجف و حيره، 144.

226 . دايرة المعارف تشيع، 1/110 111.

227 . دايرة المعارف تشيع، 1/112.

228 . كمونه حسينى، همان، 251; دايرة المعارف تشيع، 1/110.

229 . ابن بطوطه، همان، 1/271.

230 . شيخ مفيد، المزار، 20.

231 . شيخ مفيد، همان، 22.

232 . مجلسى، همان، 100/394.

233 . شيخ مفيد، همان، 120.

234 . ياقوت حموى، همان، 4/492.

235 . سهله به معناى زمين هموار است.

236 . شيخ مفيد، همان، 25; ابن قولويه، همان، 29.

237 . ياقوت حموى، همان، 3/290.

238 . در گوشه جنوب غربى، سمت قبله، مقام حضرت ادريس است.

239 . در ضلع جنوبى مقام امام زمان و امام زين العابدين و مقام خضر قرار دارد.

240 . ياقوت حموى، همان، 3/290.

241 . حسينى الجلالى، مزارات اهل البيت و تاريخهم، 62 63.

242 . حسين الجلالى، همان جا.

243 . محمد حسين رجبى، كوفه و نقش آن در قرون نخستين اسلامى، 427.

244 . احمد زمانى، سرزمين خاطره ه، 62.

245 . همان، 436.

246 . جعفر خليلى، آشنايى با عتبات مقدسه، 66 67.

247 . عضد الملك، همان، 159; جلالى الحسينى، همان، 64 65; در مورد اين شخصيت براى آگاهى بيشتر بنگريد: ابن حجر عسقلانى، الاصابه فى تمييز الصحابه، 3/200.

248 . حمراء به معناى سرخ گون است. در صدر اسلام به موالى و ايرانيان، حمراء مى گفتند، آنان عمدتاً در سپاه مختار به عنوان نيروى داوطلب او حضور يافته بودند.

249 . عضدالملك، همان جا.

250 . محمد حسين رجبى، همان، 431، به نقل از فضل الكوفه ومساجده، 31.

251 . همان، 433.

252 . همان جا.

253 . همان جا.

254 . در اين مورد بنگريد كمونه حسينى، همان، 244 250 وى حدود چهل تن از آن ها را با نام مكان دفن شان برشمرده است.

255 . سلمان هادى آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين والعباس، 17.

256 . ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلى موحد، 272 273.

257 . جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الكربلاء، 10.

258 . طبرى (محمد بن جرير)، تاريخ الطبرى، ج 4، حوادث سال دوازدهم هجرى.

259 . جعفر الخليلى. همان، ص 18 به نقل از سيد عبد الحسين آل طعمه، بغية النبلاء فى تاريخ كربلاء.

260 . دينورى، الاخبار الطوال، 253.

261 . كور به معناى قريه و كور بابل يعنى مجموعه قريه هاى بابل (جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسة، قسم الكربلاء ص 10 به نقل از علامه سيد هبة الدين شهرستانى). برخى نيز گفته اند: «كور» جايىاست كه آهنگر براى دميدن در آهن از شعله هاى آتش بهره مى برد و «بابل» نيز به معناى صحراى گرم است. بنابراين، معناى كلى آن شعله هاى حرارت صحرا است. (آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين والعباس، 20.)

262 . آل طعمه، همان جا به نقل از لغة العرب 5/178.

263 . karbalatu.

264 . ابن منظور، لسان العرب، 1/86 واژه كربله; ياقوت حموى، معجم البلدان، 4/445; فراهيدى، كتاب العين 5/421. امروزه در جنوب شرقى كربلاى كنونى، منطقه اى به نام «كربله» وجود دارد كه همان منطقه قديمى و تاريخى كربلا بوده است. (آل طعمه، همان، 17).

265 . فراهيدى، كتاب العين، 5/433.

266 . ياقوت حموى، همان، 4/445; دينورى، همان، 252.

267 . جعفر الخليلى، همان، 17 به نقل از شيخ آقا بزرگ، الذريعة الى تصانيف الشيعة.

268 . طف الفرات، اى شطه(ابن منظور، همان، 9/231، فراهيدى، كتاب العين، 7/406

269 . ابن خياء تاريخ خليفة بن خياء 177.

270 . ياقوت حموى، همان، 4/36.

271 . دينورى، همان، 253; يعقوبى، تاريخ اليعقوبى، 2/231 ; خليفة بن خياء همان جا. ابن طاووس، اللهوف على القتلى الطفوف.

272 . محسن الامين، اعيان الشيعه، 4/139.

273 . فراهيدى، كتاب العين، 4/265.

274 . ياقوت حموى، همان، 4/183.

275 . آل طعمه، تاريخ المرقد الحسين والعباس، 25. گفته مى شود امام حسين(عليه السلام) هنگام ورود به اين منطقه،زمين هاى پيرامون بقعه كنونى را از مردم نينوا و غاضريّه به مبلغ 60 هزار درهم خريد و آن را وقف مردم منطقه كرد به شرطى كه زائران او را سه روز اطعام و پذيرايى كنند (آل طعمه، همان، 26).

276 . ابو مخنف لوط بن يحيى، مقتل الحسين.

277 . جعفر ابن قولويه، كامل الزياره، 221.

278 . جعفر الخليلى، همان، 15

279 . يعقوبى، همان، 1/81، جعفر الخليلى، همان جا.

280 . ابن منظور، لسان العرب، 12/430; فراهيدى. همان 8/396.

281 . ياقوت حموى، همان، نينوا.

282 . طبرى، همان، 6/232.

283 . آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين والعباس، 22.

284 . فراهيدى، همان 1 / 151

285 . شهر جديد كربلا در 50 كيلومترى عَقْر قرار دارد.

286 . ياقوت حموى، همان، 4/136.

287 . ابن منظور، همان، 4/591; طبرى، همان، 11/54

288 . آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين و العباس، 25.

289 . ابن طاووس، اللهوف على القتلى الطفوف، 53.

290 . ابن منظور، همان،4/223.

291 . فراهيدى، همان، 2/170.

292 . براى اطلاع بيشتر از وجه تسميه حائر و مسائل مربوط به آن بنگريد: عبدالجواد كليد دار، تاريخ كربلا و حائر الحسين.

293 . بنگريد جعفر خليلى، موسوعة العتبات المقدسه، قسم كربلا،ج8/30 40.

294 . بنگريد ابن قولويه، كامل الزيارات، شيخ مفيد، المزار، 64

295 . همان جا.

296 . ابن منظور، همان، 13/430; طريحى، مجمع البحرين، 5/462.

297 . محسن الامين، اعيان الشيعة، همان، 4/502.

298 . شيخ مفيد، المزار، 65.

299 . طبرى، همان، 3/752.

300 . مدرسى، شهر حسين، 190.

301 . طبرى، همان، 7/365، ابن طقطقى، تاريخ فخرى، ترجمه محمد وحيد گلپايگانى، ص 327.

302 . شيخ طوسى، الامالى، 209.

303 . مسعودى، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاينده، 2/541، 542.

304 . بنگريد صفحه هاى بعد، مزار و مرقد ابراهيم مجاب.

305 . دايرة المعارف تشيع، 1/75; ابن جوزى، المنتظم، 2/60.

306 . مدرس، شهرحسين، 217.

307 . ابن اثير، الكامل فى التاريخ، حوادث سال 371 ق.

308 . بطائح مكانى در نزديكى و اسط بود كه عمران بن شاهين از سوى عضد الدوله در آن جا حكم روايى مى كرد.

309 . موسوى الزنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 1405، 83.

310 . سلمان هادى آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين و العباس، 80.

311 . ابن جوزى، المنتظم، 7/283.

312 . ابن بطوطه، سفرنامه، 270.

313 . مدرسى، شهر حسين، 255.

314 . ابن اثير، الكامل فى التاريخ، 9/122 ; ابن جوزى، المنتظم، 7/283.

315 . ابن جوزى، همان، 8/174 ; موسوى الزنجانى، همان، 84

316 . ابن اثير، همان، 10/177.

317 . مدرسى، همان، 259.

318 . همان، 284، 285.

319 . آل طعمه، همان، 83، 84.

320 . بنگريد بحث مناره در همين فصل.

321 . آل طعمه، همان، 85.

322 . موسوى زنجانى، همان، 84.

323 . ابن بطوطه، سفرنامه، 273.

324 . آل طعمه، همان، 86.

325 . دايرة المعارف تشيع، 1/75 77.

326 . آل طعمه، همان،98 99.

327 . همان 101 102.

328 . در اين مورد بنگريد به بحث مربوط به ضريح مطهر در همين فصل.

329 . مدرسى، همان، 318.

330 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2195.

331 . شيخ جعفر محبوبه، ماضى النجف و حاضره، 1/221.

332 . مدرسى، همان، 203، 202.

333 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 159.

334 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2195 ; هم چنين بنگريد: محامى عباس المزاوى، تاريخ العراق بين احتلالين، 1935، ج6/144 150.

335 . مدرسى، همان، 481.

336 . عضد الملك، سفرنامه عضد الملك به عتبات، 161.

337 . محمد حسن خان اعتماد السلطنه، تاريخ منتظم ناصرى، 3، 315.

338 . ناصر الدين شاه قاجار، سفرنامه عتبات; به كوشش على دهباشى.

339 . سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 232; مير عبد اللطيف شوشترى، تحفة العالم، 308.

340 . مدرسى، همان، 409.

341 . همان، 475 476.

342 . تكيه بكتاشيه در دوره سلطه عثمانى ها براى صوفيه و فرقه بكتاشيه به عنوان خانقاه ساخته شد. گويند نسب اين سلسله به سلمان فارسى مى رسد. آنان از متصوفه سنى هستند(ناصر الدين شاه، سفرنامه عتبات،115).

343 . مدرسى، همان، 477.

344 . آل طعمه، همان، 90 92.

345 . جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه، 8/182.

346 . مدرسى، همان ،259.

347 . آل طعمه، همان، 98.

348 . مدرسى، همان، 260.

349 . آل طعمه، همان، 100.

350 . ناصر الدين شاه، همان، 119.

351 . سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 231.

352 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 160.

353 . ناصر الدين شاه، همان، 120.

354 . آل طعمه، همان، 100.

355 . سيف الدوله، همان، 231; ابن بطوطه، همان، 273.

356 . آل طعمه، همان 100 101.

357 . بنگريد زيارت مخصوص امير المؤمنين كه در آن به دفن سر امام حسين(عليه السلام) در اين مكان اشاره شده است.

358 . دايرة المعارف تشيع، 3/363.

359 . مدرسى، شهر حسين، 347.

360 . همان جا.

361 . دايرة المعارف تشيع، 1/44 ; مدرسى، همان، 423.

362 . عمران بن شاهين يكى از راهزنان در بطائح بود كه عضد الدوله ديلمى سپاهيانش را به سوى او فرستاد و وى فرار كرد و به حرم امام على(عليه السلام) پناهنده شد (ابن اثير، الكامل، 8/76) و نذر كرد كه اگر از دست عضد الدوله رهايى يابد دو رواق براى امام على(عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام) بسازد. عضد الدوله كه به زيارت امام على(عليه السلام) آمده بود از جرم عمران در گذشت و او را حكومت بطائح داد; او نيز نذر خود را ادا كرد.(عبدالكريم ابن طاووس، فرحة الغرى، 67)

363 . محسن الامين، اعيان الشيعه، 2/242. برخى نيز او را ابراهيم ضرير ناميده اند.

364 . آل طعمه، همان، 148; دايرة المعارف تشيع، 2/345.

365 . آل طعمه، همان، 147 148.

366 . سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 231 230.

367 . همان، 149.

368 . سفرنامه اديب الملك به عتبات، 164.

369 . مدرسى، همان، 318.

370 . در اين مورد بنگريد به صفحات بعد در همين فصل.

371 . همان، 127 126.

372 . سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 118.

373 . مدرسى، همان، 234.

374 . جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه، 8/160.

375 . سفرنامه اديب الملك به عتبات، 159. آقا محمد خان كه دچار سكته شده و سلامتى خود را بازيافته بود به عبدالرزاق خان حاكم كاشان دستور داد با تعدادى مهندس و زرگر گنبد امام حسين(عليه السلام) را به طور كامل طلا كارى و زر اندود كنند(مدرسى، همان،345).

376 . مدرسى، همان، 403.

377 . آل طعمه، همان،173. براى انجام بازسازى و تذهيب گنبد، ناصرالدين شاه، شيخ عبدالحسين تهرانى را با مال و ثروت فراوانى به كربلا اعزام داشت(مدرسى، همان، 306).

378 . همان جا.

379 . همان جا.

380 . آل طعمه، همان، 85.

381 . مدرسى، همان، 460 461.

382 . آل طعمه، همان،86 87; عبد الجواد كليد دار، تاريخ كربلا و حائر الحسين، 240.

383 . ناصر الدين شاه، سفر نامه ناصر الدين شاه به عتبات، 119 ; سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 230.

384 . آل طعمه، همان،179.

385 . آل طعمه، همان، 154.

386 . اديب الملك، سفرنامه اديب المك به عتبات، 159.

387 . مدرسى، همان، 403.

388 . همان جا، 402.

389 . آل طعمه، همان جا.

390 . آل طعمه، همان جا.

391 . آل طعمه، همان، 182 به نقل از عبد الجواد كليد دار، تاريخ كربلا و حائر الحسين، 242.

392 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2195.

393 . ناصر الدين شاه، همان، 115.

394 . مدرسى، همان، 451.

395 . آل طعمه، همان، 182.

396 . اديب الملك،همان، 159.

397 . پيشين، 186.

398 . مدرسى، همان، 452.

399 . اديب الملك، همان، 159.

400 . آل طعمه، همان،187.

401 . همان جا.

402 . همان، 188.

403 . آل طعمه، همان،188.

404 . آل طعمه، همان، 189.

405 . همان جا.

406 . آل طعمه، همان، 190.

407 . همان جا.

408 . زمانى، سرزمين خاطره ه، 116.

409 . اديب الملك، همان، 164.

410 . زمانى، همان، 116 117.

411 . آل طعمه، تراث كربل، 111 112.

412 . اديب الملك، همان، 157.

413 . مدرسى، همان، 335; آل طعمه، همان، 88

414 . آل طعمه، همان جا.

415 . اديب الملك، همان، 157.

416 . آل طعمه، تاريخ مرقد الحسين و العباس، 263.

417 . سيف الدوله، همان، 232.

418 . آل طعمه، همان، 264.

419 . مدرسى، شهر حسين، 474.

420 . عضد الملك، همان، 162.

421 . مدرسى، همان، 342.

422 . اديب الملك، همان، 165; محمد حسين كليد دار، مدينة الحسين، 2/175.

423 . ناصر الدين شاه، همان، 119.

424 . آل طعمه، همان جا.

425 . اديب الملك، همان، 45.

426 . ناصر الدين شاه، همان، 119.

427 . آل طعمه،همان جا.

428 . آل طعمه، همان جا.

429 . آل طعمه، همان، 297.

430 . ناصر الدين شاه، همان، 114.

431 . مدرسى، همان، 49.

432 . عضد الملك، همان، 42.

433 . محمد حسين كليد دار، مدينة الحسين، 2/175.

434 . آل طعمه، همان، 287; محمد حسين كليد دار، همان، 2/174.

435 . همان جا

436 . همان جا

437 . دايرة المعارف تشيع، 1/73.

438 . اديب الملك، همان، 213.

439 . ناصرالدين شاه، همان، 116.

440 . دايرة المعارف تشيع، همان جا.

441 . ناصر الدين شاه، همان، 113.

442 . همان، 111.

443 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 204.

444 . آل طعمه، تراث كربل، 116.

445 . همان جا، 117.

446 . دايرة المعارف تشيع، 1/65.

447 . همان، 3/362.

448 . ابن عنبه، جمال الدين احمد بن على، عمدة الطالب فى أنساب آل أبى طالب، ص240

449 . ابن عنبه، همان، 235

450 . پيشين، 1/135

451 . پيشين، 3/380.

452 . سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 117 ; آل طعمه، تراث كربل، 224.

453 . بنگريد صفحات بعد از همين كتاب.

454 . دايرة المعارف تشيع، 1/358

455 . آل طعمه، همان، 221.

456 . جعفر الخليلى، الموسوعة العتبات المقدسه، قسم كربلا، 8/115.

457 . همان، 1/101

458 . همان، 1/99.

459 . آل طعمه، همان جا

460 . دايرة المعارف تشيع، 3/370.

461 . همان، 3/326 ; صحتى سردرودى، سيماى كربل، 124.

462 . صحتى سردرودى، همان، 125.

463 . دايرة المعارف تشيع، 3/305.

464 . آل طعمه، همان جا

465 . سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 115.

466 . اديب الملك، همان، 162.

467 . همان، 163

468 . ناصر الدين شاه، همان، 138

469 . از اين قلعه مستشرقان و سياحانى بازديد و آن را توصيف كرده اند از جمله گرترودبل مستشرق انگليسى (بنگريد موسوعة العتبات المقدسه، 8/315).

470 . ناصر الدين شاه، همان، 157 ; سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 230.

471 . سفرنامه رضاقلى ميرزا نائب الاياله، نوه فتحعلى شاه، به كوشش اصغر فرمانفرماى قاجار، 180

472 . تاورينه، سفرنامه تاورينه، 95.

473 . آل طعمه، تراث كربل، 130،131

474 . همان جا

475 . ابوطالب خان، سفرنامه طالبى، 283

476 . كليد دار، مدينة الحسين، 2/24 ; آل طعمه ، همان جا

477 . ميرزا عباس فيض، تاريخ كاظمين و بغداد، 97 و 98 100.

478 . همان جا.

479 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 5/163.

480 . همان جا.

481 . جعفر خليلى، آشنايى با عتبات مقدسه، 80.

482 . فيض، همان، 115 120.

483 . موسوى الزنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 110.

484 . دايرة المعارف تشيع، 1/107.

485 . فيض، همان، 30.

486 . حسينى الجلالى، مزارات اهل البيت و تاريخهم، 114.

487 . دايرة المعارف تشيع، 1/107.

488 . پيشين، 1/107 108; حسينى الجلالى، همان، 108.

489 . فيض، همان 89.

490 . موسوى الزنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 109; حسينى الجلالى، همان، 115.

491 . دايرة المعارف تشيع، همان، 1/108.

492 . همان، 1/108.

493 . حسينى جلالى، همان، 115; موسوى زنجانى، همان، 110.

494 . مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2143.

495 . موسوى الزنجانى، همان، 111.

496 . دايرة المعارف تشيع، 1/110; فيض، همان، 121.

497 . موسوى الزنجانى، همان، 112.

498 . فيض، همان، 122.

499 . دايرة المعارف تشيع، 1/109.

500 . همان جا; موسوى الزنجانى، همان، 113.

501 . عماد الدين حسين اصفهانى، تاريخ جغرافيايى كربلاى معلى و اماكن متبركه و عتبات عاليات، 118 120.

502 . همان، 121.

503 . ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصرالدين شاه به عتبات، 97.

504 . دايرة المعارف تشيع، 1/107.

505 . فيض، همان، 122.

506 . دايرة المعارف تشيع، 1/109.

507 . ميلانى، همان، 133.

508 . فيض، همان، 45، 46.

509 . فيض، همان، 197.

510 . فيض، همان، 203 208.

511 . فيض، همان، 249، 250.

512 . دايرة المعارف تشيع، 1/107.

513 . حسينى جلالى، همان، 115.

514 . فيض، همان، 237; سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه; 212.

515 . ناصر الدين شاه، شهريار جاده ه، 96; ابوطالب خان، مسير طالبى، 400.

516 . ناصرالدين شاه، همان، 97.

517 . فيض، همان، 89.

518 . فيض، همان، 122.

519 . دايرة المعارف تشيع، 1/109.

520 . فيض، همان، 240.

521 . جعفر خليلى، همان، 85.

522 . فيض، تاريخ كاظمين و بغداد، 89.

523 . دايرة المعارف تشيع، 1/108.

524 . سيف الدوله، همان، 213.

525 . فخرالملك اردلان، از حريم تا حرم، 38; فيض، همان، 129 130.

526 . فيض، همان، 126; دايرة المعارف تشيع، 109.

527 . فيض، همان، 48، 127.

528 . سديد السلطه كُبابى، سفرنامه سديد السلطنه، التوفيق فى الطريق، تصحيح احمد اقتدارى، 240.

529 . مادام ديولافوا، سفرنامه مادام ديولافو، 569.

530 . فيض، همان، 131 132.

531 . فيض، همان، 127.

532 . دايرة المعارف تشيع، 109.

533 . فيض، همان، 40 41.

534 . مادام ديولافوا، همان، 571.

535 . فيض، همان جا.

536 . جعفر خليلى، همان، 87 88.

537 . جعفر خليلى، همان، 87.

538 . همان جا.

539 . ابن جبير، سفرنامه ابن جبير، 276.

540 . فيض، همان، 30.

541 . ميلانى، همان، 132.

542 . فيض، همان، 248.

543 . ابن جبير، سفرنامه، 275.

544 . ابن بطوطه، سفرنامه، 1/275.

545 . برخى نيز گفته اند بغ نام بتى در ميان اعراب عراق بوده و داد نيز به معنى بخشش است (رضاقلى ميرزا، سفرنامه رضا قلى ميرزا نوه فتحعلى شاه به عتبات، 183).

546 . ابن اثير، الكامل فى التاريخ، 9/200.

547 . اصطخرى، المسالك و الممالك، 84.

548 . ابن بطوطه، سفرنامه، 1/275; ناصر الدين شاه، سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 109.

549 . اصطخرى، همان، 84.

550 . دايرة المعارف تشيع، 1/104.

551 . همان، 1/102.

552 . همان، 1/102.

553 . ابن جبير، سفرنامه ابن جبير، 276.

554 . سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 213; مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2143.

555 . ناصر الدين شاه، همان، 98.

556 . ابن جبير، همان جا.

557 . ابن بطوطه، همان، 276.

558 . همان جا.

559 . ابن بطوطه، همان، 1/275.

5 2 شيخ عبد القادر گيلانى (ف 560 ق)

560 . سيف الدوله، سفرنامه سيف الدوله به مكه، 218.

561 . مادام ديولافوا، سفرنامه ديولافو، 662.

562 . ناصرالدين شاه، همان، 104.

563 . سيف الدوله، همان، 218.

564 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 1/363

565 . سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 214.

566 . فيض، تاريخ بغداد و كاظمين، 278 280; حسينى جلالى، مزارات اهل البيت و تاريخهم، 121.

567 . حسينى الجلالى، همان، 121.

568 . پيشين، 121.

569 . ژان اوتر، سفرنامه ژان اوتر، 186; مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 2/1659 1660.

570 . مصاحب، همان، 2/1659. براى اطلاع از وضعيت تالار، حرمسرا و ايوان ر ك: كريستن سن، ايران در زمان ساسانيان; گيرشمن، ايران از آغاز تا اسلام; سفرنامه مادام ديولافو، 641.

571 . مادام ديولافوا، همان جا.

572 . ناصرالدين شاه، سفرنامه عتبات ناصرالدين شاه، 134; اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 134.

573 . اديب الملك، همان، 135.

574 . صحتى سردرودى، سيماى سامراء، سيناى سه موسى، 47; فاصله سامراء تا بغداد 124 كيلومتر است.

575 . حمدالله مستوفى، نزهة القلوب، سامراء; جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه، قسم السامراء، ج 9/19.

576 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 3/172.

577 . موسوى زنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 124; جعفر الخليلى، همان، 9/15.

578 . ياقوت حموى، همان جا.

579 . مصلح الدين مهدوى، تاريخچه شهر سامراء و زندگانى عسكريين، 5 6.

580 . همان جا.

581 . ياقوت حموى، همان، 3/174.

582 . ابن اثير، عزالدين ابن الكرم، الكامل فى التاريخ، 6/446 452.

583 . مسعودى، على بن الحسين، مروج الذهب و معادن الجوهر، 2/467.

584 . ياقوت حموى، همان، 3/174; ابن طقطقى، تاريخ فخرى، ترجمه وحيد گلپايگانى 321.

585 . مقدسى، احسن التقاسيم فى معرفة الاقاليم، 63.

586 . اين قصر تا قرون متمادى هم چنان برجا بود(جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه) 9/184; HenryStierlin , Islam taschen , 1996 , B V.I ,P,127

587 . لسترنج، جغرافياى تاريخى سرزمينهاى خلافت شرقى، ترجمه محمود عرفان، 59.

588 . ياقوت حموى، همان، 3/175 176 اين قصر به نام جوسق معروف بود.

589 . غلامحسين مصاحب، دايرة المعارف فارسى، 1/1246.

590 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 103.

591 . پيشين، 105.

592 . پيشين، 103.

593 . ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصرالدين شاه به عتبات، 156.

594 . ياقوت حموى، همان، 3/173.

595 . ابن بطوطه، الرحله، 1/147.

596 . Soumara

597 . جعفر الخليلى، همان، 9/8.

598 . همان جا.

599 . ابن خلكان، وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، 2/435.

600 . يعقوبى، تاريخ يعقوبى، ترجمه عبدالمحمد آيتى، 1/513، 535 536.

601 . امام حسن بن على الهادى ملقب به عسكرى در هشتم ربيع الثانى 232 ق در مدينه به دنيا آمد و همراه پدربزرگوارش در سن ده سالگى به سامراء مهاجرت كرد. چون ايشان را در تحت الحفظ نگه داشتند به عسكرى معروف شد(ابن خلكان، همان، 1/373).

602 . مصلح الدين مهدوى، تاريخچه شهر سامر، 27 28.

603 . صحتى سردرودى، سيماى سامر، سيناى سه موسى، 75 76.

604 . موسوى الزنجانى، جوله فى اماكن المقدسه، 125.

605 . ميلانى، عتبات عاليات عراق، 176 176; مصلح الدين مهدوى، همان 28.

606 . موسوى الزنجانى، همان، 126; مصلح الدين مهدوى، همان، 30.

607 . دايرة المعارف تشيع، 1/93; مهدوى، همان، 30.

608 . حسينى الجلالى، مزارات اهل البيت و تاريخهم، 139 140.

609 . دايرة المعارف تشيع، 1/93، مهدوى، همان، 32.

610 . دايرة المعارف تشيع، همان جا; حسينى الجلالى، همان، 141.

611 . موسوى الزنجانى، همان، 126.

612 . دايرة المعارف تشيع، 93; صحتى سردرودى، همان، 79.

613 . مهدوى، همان، 35; صحتى سردرودى، همان، 79 80.

614 . دايرة المعارف تشيع، 93; موسوى الزنجانى، همان، 126.

615 . دايرة المعارف تشيع، 93.

616 . مهدوى، همان، 37.

617 . صحتى سردرودى، همان، 81.

618 . موسوى الزنجانى، همان، 126.

619 . مهدوى، همان، 38.

620 . پيشين، 39. او دو قبر براى احمد خان دنبلى و پدرش در رواق امامان قرار داد.

621 . همان، 40.

622 . صحتى سردرودى، همان، 82; موسوى الزنجانى، همان، 126.

623 . حسن الامين، الاعيان الشيعه، 1/367.

624 . مهدوى، همان، 41 40.

625 . صحتى سردرودى، همان، 84; حسينى الجلالى، همان، 140.

626 . دايرة المعارف تشيع، 94.

627 . اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 100; ميلانى، عتبات عاليات عراق، 186.

628 . زمانى، سرزمين خاطره ه، 38، 39.

629 . مهدوى، تاريخچه سامراء و آستان عسكريين، 43.

630 . دايرة المعارف تشيع، 94.

631 . مهدوى، همان، 44.

632 . مصلح الدين مهدوى، همان، 59 60; ذبيح الله محلاتى، مآثر الكبرا فى تاريخ السامراء، 1/243.

633 . حسين الجلالى، مزارات اهل البيت و تاريخهم، 144 به نقل از مجلسى، بحار الانوار.

634 . ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 158.

635 . صحتى سردرودى، سيماى سامراء، 130 131.

636 . مهدوى، همان، 63.

637 . صحتى سردرودى، همان، 126 127.

638 . مهدوى، همان، 63.

639 . صحتى سردرودى، همان، 130 131.

640 . پيشين، 138 139; موسوى الزنجانى، همان، 128.

641 . ميلانى، همان، 187.

642 . دايرة المعارف تشيع، همان جا.

643 . مهدوى، همان، 43.

644 . همان جا.

645 . مهدوى، همان، 43.

646 . ناصرالدين شاه، همان، 153.

647 . صحتى سردرودى، همان، 75.

648 . ميلانى، همان، 190.

649 . اديب الملك، همان، 100; ابو طالب خان، مسير طالبى، 406.

650 . فخرالمك اردلان، از حريم تا حرم، 65; ناصرالدين شاه، همان، 153.

651 . مهدوى، همان، 45.

652 . فخرالملك اردلان، همان، 65.

653 . دايرة المعارف تشيع، 94.

654 . شيخ ذبيح الله محلاتى، مآثر الكبرا فى تاريخ السامراء، 1/288; مصلح الدين مهدوى، همان، 49.

655 . جلالى الحسينى، مزارات اهل البيت و تاريخه، 141 143.

656 . محدث نورى، كشف الاستار، 43; مصلح الدين مهدوى، تاريخچه سامراء، 49 به نقل از هدية الزائرين، اديب الملك كه خود شاهد برداشتن خاك از اين جا بوده، گويد: «چون به تدريج از اين مكان تيمناً خاك برمى داشته اند به صورت چاهى در آمده و در اصل چاه نبوده است» (سفرنامه اديب الملك، 102).

657 . مهدوى، همان، 41; به نقل از هدية الزائرين. براى نمونه، بنگريد: محمد كرد على، خطط الشام، 5/248. ناصر الدين شاه از زمره كسانى است كه تلاش كرد تا اين چاه را مسدود كند. او مى گويد: «به آقا شيخ محمد گفتم شبكه مطلايى بر درچاه نصب كند» (سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات، 155).

658 . ياقوت حموى، معجم البلدان، 3/174 175.

659 . محسن الامين، اعيان الشيعه، 4/540.

660 . محسن الامين، همان، 1/457.

661 . صحتى سردرودى، همان 94 95; مدرسى، شهر حسين، 265.

662 . ناصر الدين شاه، همان، 155.

663 . مهدوى، همان، 51; ذبيح الله محلاتى، همان، 1/288 289.

664 . ناصر الدين شاه، همان، 153; ميرزا ابو طالب خان، مسير طالبى، 406.

665 . قريه بلد امروزه در استان صلاح الدين واقع شده است كه به سبب وجود اين قبر به «بلد سيد محمد» معروف است. اين قريه تا بغداد هشتاد كيلومتر فاصله دارد.

666 . دايرة المعارف تشيع، 1/98.

667 . پيشين، 1/98.

668 . صحتى سردرودى، همان، 107; حسينى الجلالى، همان، 146.

669 . دايرة المعارف تشيع، 1/98.

670 . همان جا.

671 . همان جا; صحتى سردرودى، همان، 108.

672 . صحتى سردرودى، همان، 133; مهدوى، همان، 70.

673 . مهدوى، همان، 69.

674 . همان، 85.

675 . همان، 72.

676 . همان، 76.

677 . همان، 74.

678 . همان، 78; موسوى الزنجانى، همان، 127.

679 . همان، 69.

680 . مهدوى، همان، 75.

681 . مهدوى، همان، 52.

682 . همان، 75.

, V,1.P, 130 Islam.. Henry, Stierlin,

.. Ibid, V,1.P,131

685 . مصلح الدين مهدوى، همان، 23; جعفرالخليلى، همان، 9/85، 220 221.

686 . اديب الملك، همان، 109.

687 . صحتى سردرودى، همان، 155.

.. Malwiya.

. V,1.P,132Islam.. Henry, Stierline,

690 . اديب الملك، همان، 109; ناصرالدين شاه در سفرنامه در اين امكان ترديد روا مى دارد و مى گويد: «چون ارتفاع آن بسيار زياد است انسان در بالا رفتن آن دچار ترس مى شود و قطعاً استر و اسب در اين ارتفاع دچار وحشت و ترس فراوان مى شود». (همان، 153).

, V,I.P,133Islam.. Henry, Stierline,

692 . هانرى بايندر، سفرنامه هانرى بايندر، 332.

شده است. زيرا كلدانيان اين نوع معبدها را براى انجام قربانى مى ساختند كه مى بايد به بالاترين نقطه برده و تقديم خدايان شود.

2 جامع ابى دُلف

يكى ديگر از مسجدهاى قديمى و تاريخى سامراء، مسجد ابودلف است كه توسط ابودلف قاسم بن عيسى عجلى كرجى، از حاكمان عصر عباسى (ف 226 ق)، ساخته شد. ابو دلف، در ادب و شعر و جنگ آورى و شجاعت شهره بود، سفرى به ايران داشت و خاطراتش را در سفرنامه اى به نام سفرنامه ابى دُلف در ايران به رشته تحرير در آورده است.

693 . جعفر الخليلى، همان، 9/223.

. V,1.P, 134.Islam.. Henry, Stierline,