اخلاص و پارسايى - اسوه درایت و قداست نسخه متنی

مقدس اردبيلى اين چنين زيست. از اين روى بزرگان او را با عناوين: اورع اتقى ازهد و… ستوده اند.

ايشان افزون بر تقواى اجتماعى درخودسازى و تقواى فردى نيز پيشگام بود. از روى خلوص و صفاى باطن سر از بالين (نومكم سباتا)24 برداشت تا بر مركب راهوار شب زنده دارى دست يافت و دريچه هاى اسرار و سرچشمه هاى دانشها را به جان خود گشود و از خار ظلمت شب به خود ترسى روا نداشت تا گل مراد زبوستان سحر چيد.

تفكر را با شب زنده دارى و پرواپيشگى در آميخت و بانور افكن تقوا از همگنان خويش در ميدان تحقيق نيز گوى سبقت ربود:

(در آغاز شب مى خوابيد و به هنگام سحر بر مى خاست و به نماز شب و شب زنده دارى مى پرداخت آن گاه به انديشه درباره مسائل علمى و فقهى مشغول مى شد. با اين حال همواره از همدرس و هم مباحثه اش [باز غندى] كه از آغاز تا پايان شب مى انديشيد بهتر و زودتر به حلّ مسائل ره مى يافت.)25

اخلاص و پارسايى

اخلاص گوهرى است كه به عمل ارزش مى دهد. كيمياى كم يابى است كه مسّ كردار آدمى را طلاى ناب مى سازد. سرّى است از اسرار الهى سكوى پرش است براى عروج انسان از ملك به ملكوت و در يك كلام اخلاص ميدانى

است براى آشكار شدن و جلوه گرى بندگى.

عملى ارزشمند و پذيرفته خداوند است كه از روى قصد و نيّت باشد نه از روى رسم و عادت. قصد و نيّت نيز بايد پالوده و صافى شده باشد تا در بازار نقد كارها مورد پذيرش ناقد بصير قرار گيرد:

(خلصّ العمل فان الناقد بصير بصير)26

اگر كسى توفيق دست يابى اخلاص را يابيد به مقصد و مقصود ره يافته است.

به فرموده على(ع):

(اخلِص تَنَلْ)27

اخلاص بورز تا به مقصد رسى.

مقدس اردبيلى از خيل راه يافتگان به وادى خلوص و اخلاص است. وى در مقام پژوهش معناى اخلاص و در مرحله پياده كردن جلوه هاى اخلاص در عمل به اين حقيقت دست يافت و در اين زمينه نيز الگوى خدا باوران و اسوه سالكان و رهروان حقجو قرار گرفت.

ايشان مفهوم و جايگاه اخلاص را اين گونه ترسيم كرده است:

(…و بالجملة الأصل و الأساس هو الأخلاص و هو قليل جداً وصعب فى الغاية كما يشعر به من شبهه من العلماء بإخراج اللّبن الخالص من بين فرث و دم و هذا التشبيه فى غاية الحسن و غاية الكمال.)28

پايه و اساس ارزشها اخلاص است كه هم كم ياب است و هم يابيدن آن دشوار و اين نكته را مى توان از همانندسازى زيبا و كامل برخى از بزرگان به دست آورد كه گفته اند: اخلاص بسان شير خالص است كه از بين سرگين و خون به دست مى آيد.

عمل و عبادت انسان هميشه و هر آن با دو خطر و آفت رو به روست: ريا و شرك. رها شدن از اين دو پيروزى بزرگى است كه بهره هر كس نشود; از

اين روى مقدس اردبيلى در بحث از نيّت و چگونگى آن به بررسى گفتار فقيهان پرداخته و پس از پشت سرگذاشتن مباحث پر پيچ و خم فقهى مى نويسد:

(خلاصه آن كه: امر اصلى و بنيادى كه بدون آن عبادت باطل است و آنچه درستى عبادت و مدار بندگى بر آن محور مى چرخد اخلاص است كه بسيار دشوار است و اندك.)29

از ديدگاه پژوهشى مقدس اردبيلى سرمايه نجات و سرچشمه بهره ها ناب كردن نيت است و اين هم ديرياب است و كم ياب كه رياضت و پشتكار جدّى و پى گير مى طلبد.