فروتنى - اسوه درایت و قداست نسخه متنی

(هرگاه به قصد زيارت امام حسين(ع) حركت مى كرد با اين كه در مسير راه به مطالعه و تفكر در مسائل دينى مى پرداخت; اما نمازهاى خود را را جمع مى گزارد [هم تمام و هم قصر] و در اين باره چنين مى گفت:

طلب دانش واجب است و زيارت مستحب هر آن گاه كه واجب و مستحب تزاحم كنند احتمال آن كه مستحب مورد نهى و منع شارع باشد هست; بنابر اين امكان دارد سفر زيارتى سفر معصيت نيز باشد.)33

يادآورى: بيـن احتياط ورزيـدن و وسواسى بودن تفاوت بسيار است. گروهى از مقدس نماها زير پوشش احتياط رفتارى از خود بروز مى دهند كه با روح شريعت و سيره معصومان ناسازگار است.

اينان گاه چنان وسواس به خرج مى دهند كه از كنار نص متواتر و اجماع علما بى اعتنا مى گذرند و راه خود را درست مى پندارند و راه ديگران را اشتباه.

امام خمينى در شناساندن چهره اين گروه مى نگارد:

(آيا چيزى كه مخالف نص و اجماع علماست بايد آن را از شيطان حساب كرد يا از كمال طهارت نفس و تقوا؟ اگر از كمال تقوا و

احتياط در دين است چه شده است كه بسيارى از اين وسواسيهاى بى جا و جاهلهاى متنسك راجع به امورى كه احتياط لازم يا راحج است احتياط نمى كنند؟

تاكنون چه كسى را سراغ داريد كه در شبهات راجع به اموال وسواس باشد؟

تاكنون كدام وسواسى [را سراغ داريد] عوض يك مرتبه زكات يا خمس چند مرتبه داده باشد؟ و به جاى يك مرتبه حج چند مرتبه رفته باشد؟ و از غذاى شبهه ناك پرهيز كرده باشد؟ چه شد كه اصالة الحليه در اين مورد محكّم است و اصالة الطهاره در باب خود حكم ندارد؟… يكى از ائمه معصومين سلام الله عليه و عليهم وقتى كه براى قضاى حاجت مى رفتند با دست مبارك به رانهاى مبارك آب مى پاشيدند كه اگر ترشح شد معلوم نشود….)34

مقدس اردبيلى در امور دينى پرواپيشه بود اما هيچ گاه گرفتار وسواس و رفتارهاى غير معمولى نشد.

او فقيه وارسته اى بود كه اين وسوسه هاى شيطانى را با شريعت آسان و آسان گير ناسازگار مى دانست.35

فروتنى

شيرين ترين ميوه دانش فروتنى است: (التواضع ثمرة العلم.)36

به هر نسبت كه دانش افزون شود فروتنى نيز بر رفتار آدمى جلوه گر مى شود.

محقق اردبيلى چنين بود: عالم فروتن. درخت پربار با شاخه هاى فرو افتاده.

فروتن بود در برابر عالمان كه اين در جاى جاى اثر سترگ او مجمع الفائده نمايان است.

فروتن بـود در بـرابـر پيرامونيان و شاگردان. وى نوشته هاى فقهى خود را به شاگردان مى داد تا بازنگرند و اگر لازم بود باز نويسند.37 به آراى آنان ارزش مى داد و گفته هاى آنان با دقت گوش فرا مى داد و به نوشته هاى آنان به دقت مى نگريست.

با مردم بود و مردمى مى زيست. چنان مشى مى كرد كه در رديف پايين ترين مردم از نظر لباس و خورد و خوراك قرار مى گرفت. از اين روى گاه پيش مى آمد كه ناآشنايان و كسانى كه از پايگاه علمى و اجتماعى وى آگاهى نداشتند او را تهى دست مى پنداشتند و از او مى خواستند كه كارى براى آنان انجام دهد و يا او را بر كارى مى گماردند:

(روزى زائرى مى پندارد كه وى نيازمند است جامه خود را به وى مى دهد تا بشويد! وى هم مى پذيرد.

روز بعد در هنگام تحويل جامه شسته به صاحب جامه گروهى از آشنايان و مريدان كه شاهد صحنه بودند به صاحب جامه پرخاش مى كنند كه: تو مى دانى به چه كسى جسارت كرده اى؟ مگر نمى دانى او كيست؟

آن شخص وقتى دانست كه او مقدس اردبيلى است سخت شرمنده شد و زبان به عذرخواهى گشود.

محقق اردبيلى با فروتنى تمام مى گويد: ناراحت نباش حقوق برادران دينى و ايمانى بر يكديگر بيش از اين است.)38

شيخ عباس قمى پس از نقل اين داستان به داستانى از فروتنى امام رضا(ع) اشاره مى كند:

(امام در حمام بود كه مردى از وى خواست كه پشت او را كيسه بكشد. امام برخاست و مشغول به كار شد.

در اين بين شمارى از آشنايان به حمام آمدند و امام را در آن حال ديدند.

زبان به عذرخواهى گشودند.

امام فرمود: نگران نباشيد.

امام به كار ادامه داد تا كار به پايان رسيد.)39

شيخ عباس قمى مى افزايد:

(محقق اردبيلى پرورش يافته چنين مكتبى بود و از پرورش يافتگان چنين مكتبى انتظارى جز اين نيست.)