1 . پيش از بعثت حضرت ابراهيم(عليه السلام) - سیر تاریخی حج در قرآن نسخه متنی

مي گذاشتند; به طوري که نوشته اند از زمان هاي قديم هفت معبد بزرگ و عمومي بوده که قديمي تر از همه، کعبه است.(1) از اين رو، موئير، خاور شناس مشهور انگليسي، در کتابي که درباره شرح حال پيامبر اسلام نوشته، از تاريخ نگاري به نام ديودور ـ که نيم قرن قبل از ميلاد مسيح مي زيسته ـ نقل کرده که خانه کعبه قديمي ترين محلي است که به عنوان بندگي خدا براي بشر ساخته شده است.(2) در جوامع روايي شيعه و سني، روايات زيادي نقل شده که دلالت بر وجود کعبه از زمان آدم دارد که برخي از اين روايات، مربوط به دحو الأرض است.(3)

اما بحث اين است که آغاز مراسم حج و پيشينه تاريخي آن، به چه زماني برمي گردد؟ آيا همزمان با وجود کعبه بوده يا از زمان حضرت ابراهيم؟

با توجه به اين که در آيات قرآن، حج و کعبه به حضرت ابراهيم نسبت داده شده، لذا در اين مقاله بررسي تاريخي حج را در ضمن چهار دور، به طور جداگانه مورد بررسي قرار خواهيم داد:

1 . پيش از حضرت ابراهيم.

2 . دوران حضرت ابراهيم.

3 . پس از حضرت ابراهيم تا ظهور اسلام.

4 . از زمان ظهور اسلام تا کنون.

1 . پيش از بعثت حضرت ابراهيم(عليه السلام)

با توجه به مطالب مقدمه، که در آن، موجوديت اجماليِ کعبه پيش از زمان حضرت ابراهيم ثابت گرديد و با ضميمه اين مطلب که کعبه اصولاً براي انجام مراسم حج بهوجود آمده است، از اين رو وجود اجمالي حج به کمک همان آيات و روايات، که توضيح آن ها در مقدمه گذشت، اثبات مي شود.

شاهد اين مطلب، تمسک امام صادق(عليه السلام) به همان آيات براي اثبات حج آدم و نوح و... مي باشد:

قال الحلبي سئل أبو عبد الله(عليه السلام) عن البيت أ کان يحجّ قبل أن يبعث النبي(صلي الله عليه وآله) ؟ قال: نعم و تصديقه في القرآن قول شعيب، قال لموسي حيث تزوّج { عَلي أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَج} و لم يقل ثماني سنين، و إنّ آدم و نوحاً حجّا و سليمان بن داود قد حجّ البيت بالجنّ و الإنس و

1 . الميزان، ج3، ص319

2 . غفاري، ابراهيم، راهنماي حرمين شريفين، ج1، ص157

3 . قوله تعالي { وَالاَْرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا} بسطها، من دحوت الشيء دحواً بسطته و في الحديث يوم دحو الأرض، بسطها من تحت الکعبة و هو اليوم الخامس والعشرون من ذي القعدة ; شيخ فخرالدين الطريحي، ج1، ص134