3 . بعد از ابراهيم تا ظهور اسلام
وجود حج در اين برهه از زمان هم جاي هيچ شک و شبهه نيست. علاوه بر آيات و رواياتي که در آغاز اين فصل گذشت، آيات ديگري هم دلالت بر وجود حج و کيفيت بعضي از مناسک حج در اين زمان خاص دارد که شرح آنها در ذيل مي آيد. 1 . { قالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْکِحَکَ إِحْدَي ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلي أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَج... } .(2) آيه مبارکه، در مورد ازدواج حضرت موسي با يکي از دختران شعيب است که مهريه دخترش، هشت سال کار قرار داده شد. از اين که به جاي ثماني سنين ثماني حجج ذکر شده، فهميده مي شود که در آن زمان، حج آن قدر معروف بوده که معيار شمارش سال قرار مي گرفت و از سوي ديگر بيان گر اين مطلب است که در هر سال يک بار حج صورت مي پذيرد; چنان که امام صادق(عليه السلام) در پاسخ پرسش کننده اي که پرسيد: آيا قبل از اسلام مردم حج انجام مي دادند؟ فرمود: نعم و تصديقه في القرآن قول شعيب حين قال لموسي حيث تزوّج { عَلي أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَج} و لم يقل ثماني سنين .(3) 2 . { وَ عَهِدْنا إِلي إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ وَ الْعاکِفِينَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ}(4) پيمان الهي از دو پيامبر بزرگوار اين بود که: کعبه را براي زائران و طواف کنندگان و معتکفان و رکوع و سجده گزاران; چه آنهايي که الآن موجود هستند و چه آنان که بعداً مي آيند، پاک و پاکيزه نگه بدارند; به خصوص با عنايت به اين که اين مأموريت در اواخر عمر حضرت1 . نورالثقلين، ج1، ص197 2 . قصص : 27 3 . برهان، ج1، ص155 و عياشي، ج1، ص60 4 . بقره : 125