* حجّ آدم - سیر تاریخی حج در قرآن نسخه متنی

مؤيد اين روايات، روايات ديگري است که زراره به امام صادق عرض مي کند:

جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاکَ أَسْأَلُکَ فِي الْحَجِّ مُنْذُ أَرْبَعِينَ عَاماً فَتُفْتِينِي، فَقَالَ: يَا زُرَارَةُ بَيْتٌ يُحَجُّ قَبْلَ آدَمَ(عليه السلام) بِأَلْفَيْ عَام تُرِيدُ أَنْ تَفْنَي مَسَائِلُهُ فِي أَرْبَعِينَ عَام .

* حجّ آدم

بعد از جبرئيل و فرشتگان، نخستين کسي که خانه خدا را زيارت کرد و اعمال حج را انجام داد، حضرت آدم است که روايات در اين زمينه زياد است و مرحوم کليني در فروع کافي بابي با نام حجّ آدم(3) آورده است. اين روايات در بيشتر کتب تفسيري(4) و جوامع(5) روايي نقل شده است.

* حجّ انبياي ديگر

افزون بر برخي از اين روايات، که در آغاز اين بخش ذکر شد، روايات ديگري هم نقل شده که دلالت بر وجود حج در اين برهه از تاريخ دارد:

عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ(عليه السلام) إِنَّ سَفِينَةَ نُوح کَانَتْ مَأْمُورَةً طَافَتْ بِالْبَيْتِ حَيْثُ غَرِقَتِ الاَْرْضُ ثُمَّ أَتَتْ مِنًي فِي أَيَّامِهَا ثُمَّ رَجَعَتِ السَّفِينَةُ وَ کَانَتْ مَأْمُورَةً وَ طَافَتْ بِالْبَيْتِ طَوَافَ النِّسَاءِ .(6)

هم چنان که روايت لم يزل کانت معمورة حتي زمن الطوفان هم دلالت به ملازمه بر وجود حج در اين زمان خاص دارد، چنان که از ابن جرير هم نقل شده که: فَلَمَّا کَانَ زَمَنُ الطُّوفَانِ رُفِعَ فَکَانَتِ الاَْنْبِيَاءُ(عليهم السلام) يَحُجُّونَهُ وَ لا يَعْلَمُونَ مَکَانَهُ حَتَّي بَوَّأَهُ اللَّهُ لاِِبْرَاهِيمَ(عليه السلام) فَأَعْلَمَهُ مَکَانَهُ... .(7)

از مجموعه آيات و روايات گذشته، وجود اجمالي حج از زمان آدم تا زمان ابراهيم استفاده شده، اما کيفيت و چگونگي مراسم حج در آن زمان براي ما مبهم و مجمل است.

1 . علل الشرايع، ج2، ص401

2 . فروع کافي، ج4، ص196 و من لا يحضره الفقيه، ج2، ص148

3 . فروع کافي، ج4، ص190

4 . برهان، ج1، ص155 و 300 ; نورالثقلين، ج1، ص126 و درالمنثور، ج1، ص305

5 . بحار الأنوار، ج96، ص30 و 40 ; من لا يحضره الفقيه، ج2، ص147 و 148 و فروع کافي، ج4، ص190

6 . فروع کافي، ج4، ص213

7 . درالمنثور، ج1، ص308