حج در دوران جاهليت - سیر تاریخی حج در قرآن نسخه متنی

ابراهيم به او ابلاغ شد و به يقين مربوط به زمان خاص نبوده است. شاهد قطعي اين برداشت، روايتي بود که قبلاً ذکر شد که امام صادق(عليه السلام) براي اثبات حج حضرت موسي و سليمان و... تمسک به همين آيه فرمودند:

...إنّ آدم و نوحاً حجّا و سليمان بن داود... و حجّ موسي... إنّه کما قال الله... و قال { وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ} و قال: { أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ وَ الْعاکِفِينَ...} .(1) توضيح آن پيشتر گذشت.

علاوه بر اين آيات، رواياتي هم راجع به حجّ موسي و سليمان و داود و عيسي و... در کتب روايي نقل شده که مرحوم کليني آنها را در فروع کافي با عنوان حج الأنبياء ،(2)جمع آوري کرده است.

بعد از جبرئيل و فرشتگان، نخستين کسي که خانه خدا را زيارت کرد و اعمال حج را انجام داد، حضرت آدم است که روايات در اين زمينه زياد است.

و از بعض روايات استفاده مي شود که براي مردم جاي سؤال بود که آيا حج بهوسيله اسلام تأسيس شد يا قبل از اسلام هم وجود داشت; از جمله رواياتي که زراره از امام باقر(عليه السلام)نقل کرده که از حضرت سؤال کردند: آيا قبل از بعثت پيامبرخدا(صلي الله عليه وآله) حج انجام مي گرفت يا نه؟ فرمود: بله. سپس تعبيري به کار برد که دلالت بر استمرار حج در زمان هاي گذشته دارد: أَنَّ النَّاسَ قَدْ کَانُوا يَحُجُّونَ . آنگاه فرمود: نُخْبِرُکُمْ أَنَّ آدَمَ وَ نُوحاً وَ سُلَيْمَانَ قَدْ حَجُّوا الْبَيْتَ... وَ لَقَدْ حَجَّهُ مُوسَي(عليه السلام) .(3)

حج در دوران جاهليت

دسته ديگر از آيات، نه تنها دلالت بر وجود حج در زمان جاهيت دارد، بلکه چگونگي بعضي از مناسک حج را نيز بيان کرده است که آن آيات به شرح زير است:

1 . { وَ ما کانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاّ مُکاءً وَ تَصْدِيَةً} .(4)

اين آيه ظهور دارد که نماز و دعاي آنها هنگام انجام حج، به صورت سوت کشيدن و کف زدن بوده است.

2 . { ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ} .(5)

1 . برهان، ج1، ص155 و عياشي، ج1، ص60

2 . فروع کافي، ج4، ص212

3 . مستدرک الوسائل، ج8 ، ص9 ; برهان، ج1، ص300

4 . انفال : 35

5 . بقره : 199