سیر تاریخی حج در قرآن نسخه متنی

اين آيه ناظر به يکي از عادات مشرکين مکه در زمان جاهليت است که وقوف در عرفات را مربوط به کساني مي دانستند که از خارج مکه براي حج مي آمدند، اما قريش و طوايف اطراف حرم و وابستگان قريش، از اين کار معاف بودند، چنان که امام صادق(عليه السلام) در بيان اين آيه فرمود:

أُولَئِکَ قُرَيْشٌ کَانُوا يَقُولُونَ نَحْنُ أَوْلَي النَّاسِ بِالْبَيْتِ فَلاَ تُفِيضُوا إِلاَّ مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ فَأَمَرَهُمُ اللَّهُ أَنْ يُفِيضُوا مِنْ عَرَفَةَ .(1)

اين امتياز و برخي امتيازات ديگر را اصطلاحاً حمس (2) مي نامند، يعني قريش معتقد بودند که چون از فرزندان ابراهيم و سرپرستان خانه خدا و اهل حرم و ساکن مکه هستند و هيچ يک از عرب ها مقام و منزلت آنها را ندارند، پس امتيازاتي بر ديگران دارند. استفاده کنندگان اين امتيازات را حُمس ناميده اند و لذا مي گفتند چون عرفات از محيط حرم خارج است، پس وقوف در آن مربوط به اهل حرم نمي باشد، اما آيه مذکور، اين گونه امتيازات را لغو کرده است:

3 . { فَإِذا قَضَيْتُمْ مَناسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً} .(3)

اين آيه اشاره به يکي ديگر از عادات مردم جاهلي در موسم حج دارد که پس از انجام مراسم حج، اجتماعي تشکيل مي دادند و افتخارات موهومي را که از ناحيه پدران نصيبشان شده، با تکيه بر ارزش هاي جاهلي ياد مي کردند و بدان مي باليدند، چنان که امام صادق(عليه السلام) در اين مورد فرمود:

کَانُوا إِذَا أَقَامُوا بِمِنًي بَعْدَ النَّحْرِ تَفَاخَرُوا فَقَالَ الرَّجُلُ: مِنْهُمْ کَانَ أَبِي يَفْعَلُ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ: { فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفات فَاذْکُرُوا اللّهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً} . (4)

همچنين امام باقر(عليه السلام) در بيان آيه فرمود: کانوا إذا فرغوا من الحجّ يجتمعون هناک و يعدّون مفاخر آبائهم ومآثرهم ويذکرون أيّامهم القديمة وأياديهم الجسيمة فأمرهم الله سبحانه أن يذکروه مکان ذکرهم آبائهم في هذا الموضع أو أشد ذکر .(5)

4 . { إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيادَةٌ فِي الْکُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ کَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عاماً وَ يُحَرِّمُونَهُ عاماً لِيُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللهُ فَيُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ وَ اللهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرِينَ} .

اين آيه کريمه ناظر به يک سنت غلط جاهلي به نام نسيء به معناي تغيير دادن جاي

1 . برهان، ج1، ص201

2 . ابن اثير، ج1، ص290 و سيره ابن هشام، ج1 و 2، ص199، تا 204

3 . بقره : 200

4 . نورالثقلين، ج1، ص198 و برهان، ج1، ص202 و درالمنثور، ج1، ص557 (شبيه به اين روايت).

5 . مجمع البيان، ج1، ص50