سیر تاریخی حج در قرآن نسخه متنی

ماه هاي حرام است که اين عمل هر ساله طي مراسم خاصي در سرزمين منا انجام مي گرفت که نشان از سودجويي آنها بود; چون که با اين تغيير و تحوّل، قصد داشتند حج در موقعي برپا شود که منافع بازرگاني و تجارتي آنها هم تأمين گردد. از اين رو، سعي مي کردند که حج در خرم ترين ايّام سال و آسان ترين زمان براي رفت و آمدهاي تجاري انجام پذيرد. اما از آن جاکه حج بايد در ايام ذي حجه واقع شود و گاهي ذي حجه در فصل گرماي طاقت فرساي مکه مي افتد که هم حج گزاران به زحمت مي افتند و هم معادلات تجاري به نحو مطلوب انجام نمي گرفت، از اين رو با عمل نسيء کاري مي کردند که موسم حج، همواره در فصل معتدلي واقع شود و اين عمل تا سال دهم هجرت ادامه داشت تا اين که بهوسيله پيامبر خدا در حجة الوداع، استفاده از اين عمل ممنوع و باطل اعلام گرديد(1) بلکه نسيء با نزول اين آيه کفر محسوب گرديد تا مراسم حج، بازيچه اي در دست سودجويان واقع نگردد.(2)

5 . { لَيْسَ عَلَيْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ} .(3)

در زمان جاهليت، اين توهّم وجود داشت که معامله و تجارت و بارکشي و مسافربري به هنگام موسم حج، حرام و گناه و موجب بطلان حج مي گردد،(4) اما خداوند با نزول اين آيه فرمود: هيچ گونه مانعي براي تجارت در ايام حج وجود ندارد، بلکه براساس آيه: { لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ...} و رواياتي که از ائمه(عليهم السلام) نقل شده، يکي از حکمت هاي حج، منافع اقتصادي آن مي باشد.

6 . { يَسْئَلُونَکَ عَنِ اْلأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقي وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ} .(5)

اين آيه، بنا به شأن نزولي که بعضي از مفسران گفته اند، اشاره به يک رسوم خرافيِ ديگر در موسم حج، در زمان جاهلي، دارد که هرکس هنگامي که لباس احرام را به تن کرد، ديگر نبايد از راه معمولي و درِ خانه وارد شود، بلکه در پشت خانه نقبي مي زدند که به هنگام احرام فقط از اين راه رفت و آمد کنند; به طوري که اين عمل نزد آنها نيکو شمرده مي شد; زيرا نوعي ترک عادت تلقي مي گرديد و از آن رو که احرام ترک عادت است، پس از اين ترک عادت، آن را تکميل مي کردند، اما خداوند با نزول اين آيه، ملاک برّ و نيکي را تقوا دانسته است.(6)

7 . { إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما} .(7)

1 . مجمع البيان، ج3، ص29 ; نورالثقلين، ج2، ص217 ; درالمنثور، ج4، صص188 و 189

2 . راجع به نسيء، معاني ديگري هم ذکر شده که به خاطر مربوط نبودن به بحث، از ذکر آن خودداري مي کنيم.

3 . بقره : 198

4 . درالمنثور، ج1، صص534 و 535

5 . حج : 28

6 . اين يکي از معاني آيه است، معاني ديگر هم براي آيه ذکر شده است.

7 . بقره : 189