گسترش آموزش در دوره تابعين - فعالیت آموزشی در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) نسخه متنی

پيامبر دستور داد، آنها كه فاقد ثروت و مال مي باشند و نمي توانند پول بپردازند، در برابر فديه خود 100 نفر از كودكان انصار را نوشتن بياموزند و آزاد شوند، زيدبن ثابت با عده‌اي از جوانان انصار از جمله كساني بود كه از معلّمان كافر، خط آموختند و با سواد شدند و بعدها از كاتبان وحي و از نويسندگان قرآن گرديدند.

پيامبر علاوه بر مردان و گاهي به زنان مسلماني كه با سواد بودند و فنّ نوشتن مي دانستند، دستور مي‌داد كه هنر خود را آشكار سازند.

ابن عبدالبّر در «الاستيعاب في تمييز الاصحاب» نقل مي كند كه پيامبر به شفاء مادر سليمان بن ابي قمه، فرمود كه به حفصه زن پيامبر، رقية النمله ]نوعي تعويذ[ را ياد دهد چنانچه به او نوشتن را ياد داده است.

عده‌اي از علماء از اين حديث استفاده كرده‌اند كه ياد دادن و ياد گرفتن خط و نوشتن بر زنان مسلمان نيز جايز است و اگر در بعضي احاديث از كتابت زن نهي شده است، آن را حمل بر موردي كرده‌اند كه زنان‌ از نوشتن سوء استفاده كنند نه اين كه نوشتن بر آنان جايز نباشد.

گسترش آموزش در دوره تابعين

مهمترين كار علمي و آموزشي كه بعد از وفات پيامبر، در دور] خلفاي راشدين انجام گرفت، گردآوري قرآن و ترتيب سوره‌هاي آن بود. اين عمل، كاري بسيار عالي و زيبا بود.مسلمانان نگذاشتند كتاب مقدس اسلام، مانند تورات و انجيل تحريف شود و آن را به عنوان يك سند موثق در تاريخ اسلامي نگه داشتند.

گر چه صحابه، قرآن را به لهجه‌هاي گوناگون، قرائت مي كردند، امّا عثمان خليفه سوّم، دستور داد كه همه قرآنهاي مكتوب را جمع آوري كنند و تنها قرآن مكتوب زيدبن ثابت را استنساخ نمايند كه به لهجه قريش قرائت مي شود و نسخه‌هايي از آن را به بلاد اسلامي بفرستند تا مسلمانان از اختلاف در قرائت قرآن بپرهيزند و تشتت و پراكندگي پيش نيايد مي‌توان گفت كه اين عمل خليفه سوّم، خدمت بزرگي به مسلمانان به شمار مي رود.

تفسير قرآن كريم

با گسترش اسلام و پذيرش آن از طرف انبوه مردم تازه مسلمان، صحابه بزرگوار پيامبر و در رأس آنها علي بن ابي طالب (ع)، احساس كردند كه قرآن و تعاليم اسلام و مفاهيم عميق قرآن را در اختيار مسلمانان بگذارند و آنها را با فرهنگ اسلامي آشنا كنند و تعليمشان دهند. از اين جهت شايد مهمترين علمي كه از علوم نقلي در ميان مسلمانان گسترش يافت علم تفسير قرآن بود.

علي بن ابي طالب (ع)، عبدالله بن عباس، عبدالله بن مسعود، و ابي بن كعب كه از بزرگان صحابه و بجز يكي، همگي از دوستداران امام علي(ع) بودند، تفسير قرآن و تبيين مفاهيم آن را به عهده گرفتند و اينها نخستين مفسّران قرآن بودند كه اهداف وحي الهي را با استفاده از روايتها و اجتهاد خود، براي مسلمانان ناآشنا تفسير مي‌كردند. و مي توان گفت اين صحابه بزرگوار در رأس آنها امام علي (ع)، معلّمان و مفسّران قرآن بوده‌اند.

استمرار اين خدمت علمي را تابعان و در رأس آنها سعيدبن جبير از دوستداران شيعيان ادامه داده است.

گرچه همزمان، حركت مذبوحانه‌اي نيز شروع شد كه با شعار تزهد و تقدس و تقوي نمايي، جلو تفسير قرآن رابگيرد و مانع فهم كتاب الله شود، اين حركت از سوي خليفه دؤم عمربن خطاب، تاييد گرديد و بعضي از صحابه نيز از او تبعيّت كردند و تفسير قرآن را تحريمكردند، ولي اين حركت چندان اثري در برابر نهضت علمي و تفسيري عموم صحابه، نتوانست كاري از پيش ببرد و بزودي مفسّران قرآن، تعاليم خود را گسترش دادند و در مساجد، مراكز عبادتي اسلام، تفسير قرآن شايع گرديد. جلسات تفسيري ابن عباس در مكه، امام سجاد در مدينه، حسن بصري در بصره از پر جمعيّت ترين مجالس تفسيري به حساب مي آمد‌ كه موافق و مخالف در آن شركت مي كردند به خصوص درس تفسيري امام سجّاد از شهرت بسزايي برخوردار بوده است.