در اين عصر (عصر اموي) علم به ويژه علوم ديني، در مساجد تدريس مي شد استاد در مسجد مي نشست و شاگردان، دور او را حلقه مي زدند و باصطلاح «حوزه علميه» به وجود مي آوردند. وسعت و كوچكي حلقات درسي بستگي به ميزان اطلاعات، نحوه بيان و رفتار استاد داشت، آنها كه از معلومات بيشتر و ديگر عوامل جذب رواني، برخوردار بودند قطعاً شاگردان بيشتري جذب مي كردند، بعكس افراد فاقد اين اوصاف و شرايط شاگردان كمتري داشتند. جلال الدين سيوطي در الاتقان نقل مي كند كه عبدالله بن عباس در سايه كعبه مي نشست و مردم دور او را مي گرفتند و از تفسير قرآن و معارف اسلامي پرس و جو مي كردند و ابن خلكّان حكايت مي‌كند كه ربيعة الرأي در مسجد مدينه مي نشست، مالك بن انس، حسن بصري و اشراف مدينه دور او را مي گرفتند و جلسه علمي وسيعي تشكيل مي دادند و گاهي اتفاق مي افتاد (بمانند عصر حاضر در حوزه‌هاي علميه) چند جلسه درسي، در مسجدي برپا مي شد و هر شيخي جمع شاگردان خود را فراهم مي آورد و مشغول تدريس مي گرديد گويند عمروبن عبيد از رهبران معتزله، همراه عده‌اي ازهمفكران خود نخست، در جلس درس حسن بصري حاضر مي شد، پس از آن كه اعتزال صورت گرفت و واصل بن عطا عمروبن عبيد از حضور در جلسه درسي استاد خود حسن بصري سرباز زدند، خود در همان محفل، جلسه ديگري تشكيل دادند و مشغول درس و بحث شدند. قبل از همه خود پيامبر اكرم در مسجد مدينه مي نشست و اصحابش را تعليم مي داد. ابي بن كعب مي گويد: به مسجد پيامبر رفتم، ديدم مردي قرائت مي كند و قرآن مي خواند. پرسيدم چه كسي تو را به قرائت واداشته است؟ گفت: پيامبر خدا؛ همچنين صفوان بن غسّان مي گويد پيش رسول الله آمدم و او در مسجد تشريف داشت، گفتم يا رسول الله آمده‌ام علم ياد بگيرم، فرمود: مرحبا به طالب علم.همان روش را امامان شيعه نيز ادامه مي دادند و بيشتر بحثها و احتجاجهاي خود را در مسجد انجام مي دادند و از مسجد به عنوان مركز علمي و تدريس در سطح بالا استفاده مي شد. امام سجاد(ع) هر جمعه در مسجد مدينه مي نشست و حديث و تفسير بيان مي فرمود به موعظه مردم مي پرداخت و درس اخلاق تعليم مي كرد. امام باقر (ع) در مسجد مدينه تدريس مي كرد و همه شاگردان او حاضر مي شدند و از مسائل گوناكون از حضرتش سؤال مي كردند. امام صادق (ع) در ميان امامان شيعه وضع خاصّي داشت و بيشترين تعليم و حوزه علمي حضرت در مسجد برپا مي گرديد و در حوزه‌هاي گوناگون علمي از فقه، تفسير- تشريح و كيميا تدريس مي‌فرمود. شيخ مفيد مي نويسد: ابن ابي العوجاء و ابن طالوت و عده‌اي ديگر از زنادقه در مراسم حج حضور داشتند وامام صادق هم در آن جا تشريف داشت، او در مسجد الحرام نشسته بود و از تفسير قرآن و فقه و از مسائل اعتقادي بحث مي كرد. و هنگاميكه حضرت صادق در عراق بود، او در مسجد كوفه مي نشست و به تدريس مشغول مي شد. همچنين بزرگان صحابه شيعه امثال ابان بن تغلب، زرارة بن اعين. همواره در مسجد مي نشستند و فقه را در سطح عالي تدريس مي كردند.
لطفا منتظر باشید ...
