اي معاذ، فرهنگ جاهليّت را نابود كن و جز آنچه را اسلام تجويز مي كند، چيزي باقي نگذار، همه تعاليم اسلام را از ريز و درشت آشكار كن و نماز و پرستش خداي يكتا را كه بعد از اقرار به دين در رأس تعاليم اسلام قرار گرفته است، احيا كن و مردم را به ياد‌ روز قيامت و كيفر و پاداش آن، تذكار ده، هيچ گاه موعظه و نصيحت را فراموش نكن و معلمان]بسياري[ را براي آموزش مردم گسيل بدار و در مورد كار خدا از سرزنش هيچ ملامتگري واهمه نداشته باش.

از اين دستورالعمل ارزنده، چند نكته جالب آموزشي و مديريت اسلامي به نظر مي رسد:

1- تعليم كتاب خدا و تعاليم حياتبخش اسلام

2- تربيت مردم بر مباني فضايل اخلاقي

3- محو فرهنگ جاهلي

4- تبليغ اسلام و اقامه شعائر ديني

5- اعزام معلّم و نشر فرهنگ اسلامي توسط آنها

به علاوه، نكته بسيار جالبي كه در اين روايت، ديده مي شود، اين است كه پيامبر علاوه بر اعزام معلّم از مركز اسلامي، به اعزام منطقه‌اي و قدرت دادن به نمايندگان دولت و بازگذاشتن دست آنان در اجراي امور ( كه نوعي سياست عدم تمركز است) تاكيد داشته و عملاً، نوعي خود مختاري محلي را تجويز كرده است.

جايگاه دانش در معارف اسلامي

اصولاً اسلام را در ميان اديان، مي توان تنها ديني به حساب آورد كه ايمان را (كه زير بناي هر مذهب است) بر نوعي تفقه و فهم انديشه و دانش مبتني كرده و هرگز ايمان تقليدي و كوركورانه را نپذيرفته است و همواره تاكيد مي كند كه مؤمنان، بايد ايمان خود را آگاهانه و از روي بينش و دانش انتخاب و اخذ نمايند.

اصولاً ايمان و اعتقاد خشك و جزمي نه تنها مطلوب نيست بلكه نوعي عقب ماندگي و ركود است و مانع ترقي آدمي و تعالي روح مي شود.

علي (ع) مي فرمايد: دين و اعتقادي كه از روي فهم و انديشه نباشد، هيچ گونه امتيازي ندارد و مردود است. لاخير في دينٍ لا تفقّه فيه.

جالب اين كه حضرتش در يك تشبيه معقول به محسوس، جايگاه علم را بمانند مغز و قواي دماغي، تشبيه مي كند كه انديشه انسان را جهت مي دهد و موتور زندگي آدمي است. او مي فرمايد: «ان العلم ذو فضائل كثيرةً: فرأسه التواضع و عينه البراءَة من الحسد و اذنه الفهم و لسانه الصدق و حفظه الفحص و قلبه حسن النيّة و عقله معرفه الاسباب بالامور.»