خاندان عباس و سقايت زمزم - زمزم در تحولات تاریخ (4) نسخه متنی

خاندان عباس و سقايت زمزم

پس از عبدالمطّلب، عباس فرزند او توليت زمزم و سقايت زائران را به دست گرفت. از برخي روايات اخبار مكّه استفاده مي شود كه پيامبر خدا(ص) به اين امر راضي بودند و فرزندان عبدالمطّلب را به جهت تصدّي اين منصب تشويق مي كردند،²⁸ زيرا افتخار حفر زمزم، چنانكه در گذشته ديديم، پس از ساليان دراز نصيب عبدالمطّلب شده بود و اين مايه فخر و مباهات خاندان عباس شد. فضل بن عباس اشعاري را در اين باره سروده كه بيت هاي زير از جمله آنهاست:

((و حوض از آن ماست كه خدا به غير ما نداده و اين افتخار ميراث ديرين ماست.))

((يكي حوض كوثر كه حق مصطفي (ص) است و به رغم مردمان حسود به آن حضرت تعلق دارد.))

((و ديگري زمزم كه در جوار بيت و در بهترين شهر پديد آمده است)).

و نيز گويد

((حوض پيامبر(كوثر) و حوض ما از زمزم است، هر آنكه از اين دو حوض ننوشد تشنه كام خواهد ماند.)) پس از عبدالمطّلب عباس عموي پيامبر اداره زمزم را عهده دار شد. او در اطراف آن چاه، حوضچه هايي ساخت كه مردم از برخي بنوشند و از برخي ديگر وضو بگيرند و شست و شو كنند و چنانكه تاريخ نگاران يادآور شده اند، در اطراف زمزم و حوضچه ها در مسجدالحرام راه مي رفت و مراقبت ميكرد كه افراد در آن غسل نكنند و تنها بنوشند و وضو بگيرند.³⁰

بعد از درگذشت عباس، فرزندش عبدالله بن عباس تصدّي زمزم را به عهده گرفت; چنانكه نقل كرده اند: براي ابن عباس در زاويه زمزم و در جهتي كه روبه صفا است، محلي براي نشستن فراهم كرده بودند كه به ((مجلس ابن عباس)) موسوم بود. وي در آنجا مي نشست و زمزم را زيرنظر داشت و به حج گزاران آب ميداد. براي اين مجلس قبه اي از چوب ساخته شد به نام ((قبة الخشب)) كه در جنب ((سقاية النبيذ)) و سمت چپِ كسي كه وارد زمزم مي شود قرار داشت. نخستين كس كه اين قبه را ساخت سليمان بن علي بن عبدالله بن عباس بود.³¹

بسياري از روايات كه از پيامبر(ص) در فضيلت زمزم وارد شده، به روايت ابن عباس است.

بعدها عباسيان اهتمام بليغي به زمزم داشتند; چرا كه سقايت حاج را از پدران خود مي دانستند و مي كوشيدند اين افتخار را براي خود حفظ كنند و از آن بهره برداري نمايند.

منصور عباسي در عهد خلافت خود به بازسازي و مرمّت زمزم و قبه آن پرداخت. به گفته سيوطي در ((الاوائل)) و ياقوتِ حِمَوي در ((معجم البلدان)) و ديگر تاريخ نويسان مكه، نخستين كسي كه زمزم و اطراف آن را با سنگ مرمر فرش كرد و براي اطراف قبّه شبكه هايي نهاد، منصور بود. بعد از منصور نيز مهدي عباسي اين كار را ادامه داد و به تكميل و تزيين آن پرداخت.

ازرقي از قول يكي از شيوخ قديمي مكّه نقل مي كند كه قبّه زمزم را در محلّي به نام ((دوحه)) كه هاجر و اسماعيل هنگام ورود به سرزمين مكّه در آنجا ساكن شدند، بنا كردند.³²

بي تناسب نيست اشاره كنيم كه از عباس و ابن عباس كه بگذريم عباسيان هرچند به آبادي زمزم و بناي آن اهتمام داشتند، اما اين افتخار هرگز نمي تواند سرپوشي بر اعمال ظالمانه و جابرانه حاكمان عباسي باشد; چنانكه رسم حكام است كه بناها را آباد كنند اما دين را ويران سازند!

قرآن كريم باتوجه به اين نكته است كه مي فرمايد:

« أجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الحَاجَّ وَ عَمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ امَنَ بِالله وَ اليَوْم الاخَرَ وَ جاهِد في سَبيلِ اللهِ لا يَسْتَوونَ عِنْدَاللهِ وَالله لايَهْدِي الْقَوْمَ الظّالِمينَ».³³

((آيا آب دادن حاجيان و تعمير مسجدالحرام را مانند (عمل) كسي قرار داديد كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد و در راه خدا جهاد مي كند؟ اينها نزد خدا برابر نيستند و خدا قوم ستمگر را هدايت نمي كند.))