در كتب اخلاق , هنگامى كه جايگاه صفات شايسته و ناپسند را بيان مى كنند, مى گويند: بله , تكبر و خودبرزگ بينى مذموم و ناپسنداست ,اما ذلت و خود را بى مقدارانگاشتن نيز, ناشايست و نكوهيده است . براين اساس ,انسان نبايد خويش را بزرگ بشمارد و توقع احترام و بزرگ شمردن خويش رااز ديگران داشته باشد و يا خود را حقير و بى مقدار سازد, بلكه بايد با مردم مهربان و فروتن باشد, حقوق آنان را پاس بدارد و از پذيرش حق دريغ نورزد و در عين حال ,شخصيت خود را نيز حفظ كند تا به ورطه ذلت نيفتد. براى شناخت مرز تواضع يادآورى نكات ذيل ضرورى است : واژه تواضع نيز, همچون بسيارى از مفاهيم اخلاقى از تفسيرهاى انحرافى , مصون نمانده است تا آن جا كه در محاورات مردم و حتى برخى از نوشته ها و آثار منتشره , تواضع را به ذلت و سكوت در برابر ظلم و تعدى ظالمان معنى كرده اند,از باب نمونه : واماالتواضع فاحتمال الاذى من كل احد . [24] تواضع و ذلت تواضع , تحمل آزار واذيت است از هر كسى ! دراسلام ,ازاين گونه تواضع ذلت آفرين نهى شده است . دراين مكتب , تواضعى مطلوب و شايسته است كه برخاسته از آگاهى , قدرت واحترام باشد. تواضع ,اظهار كوچكى است در عين صلابت و عزت . اميرالمومنين ( ع ) در ويژگى مومنان مى فرمايد: ...سهل الخليقه , لين العريكه نفسه اصلب من الصلد و هواذل من العبد . [25] مومن , خويى آرام دارد, به نرمى راه مى پويد. نفس او سختراز سنگ خاراست . و خود, خوارتراز عبد. قرآن مجيد نيز, براين نكته تاكيد دارد كه همواره مومنان بايد در برابر يكديگر فروتن و مهربان باشند و در مقابل دشمنان و كافران سرسخت و پرقدرت : اذله على المومنين اعزه على الكافرين . [26] به عبارت ديگر, ذلت دو گونه است : 1. ذلت نفس .اين نوع از ذلت , داراى ارزش و پسنديده است زيرا فرد براى رسيدن به كمالات , كه نفش سركش مانع آن است , خوارى را بر نفس خويش تحميل كرده است . 2. ذلت در برابر ديگران .اين گونه ذلت , مذموم و مورد نكوهش است . راغب اصفهانى مى نويسد: والذل متى كان من جهه الانسان نفسه لنفسه فمحمود . [27]. ذلت و خوارى اگر به معناى ذلت و خوارى نفس از ناحيه خودانسان باشد, پسنديده است . به همين معنى اشاره مى كند رسول اكرم (ص ) آن جا كه مى فرمايد: طوبى لمن تواضع لله تعالى فى غير منقصه واذل نفسه فى غير مسكنه . [28] خوشا به حال كسانى كه فروتنى و تواضع كنند براى خداوند تعالى , بدون پستى و كاستى و نفس خويش را, در عين قدرت و توانايى , به خوارى وا دارند. با نگاهى به سيره و روش پيشوايان دينى , در مى يابيم كه آنان از هرگونه رفتار و عملى كه نشانه ذلت و تحقير شخصيت انسان باشد, به شدت منع نموده و با آن برخورد كرده اند. درباره اميرالمومنين ( ع ) نوشته اند: آن گاه كه زمام جامعه اسلامى را به دست گرفت بخشنامه اى صادر كرده و در آن چنين فرمود: [ اى مردم !از هرگونه رفتار ناپسند و مذلت بار, كه شخصيت شما را پست سازد, پرهيز كنيد]. و فرمود: [ از بوسه بر خاك و غير آن وافتادن در پاى ركاب و مانند آن , كه از رفتار مشركين است وازاخلاق جباران , ستمكاران و متكبرين به شمار مى آيد, پرهيز كنيد]. [29]
لطفا منتظر باشید ...
