بقا و زوال حكومت ها نيز نمى تواند بدون ضابطه و قانون باشد. در اين بخش به شناسايى و تحليل اين اصول خواهيم پرداخت. هر چند هر دو بُعد مفيد و درس آموز است، ولى در اين بخش از نگاه نراقى تنها به پاره اى از اصول و عواملى كه مايه بقا و زوال حكومت اند، خواهيم پرداخت. پيش از آن يادآورى چند نكته مفيد و سودمند است:1. بقا و زوال به چه معناست؟ آيا به معناى دوام و هميشگى است يا معناى ديگرى دارد؟بدون ترديد اگر بقا را به معنى هميشه بودن بدانيم، هيچ حكومت و دولتى بقا ندارد. به گفته امام على(ع) «الدّوله كما تقبل تدبر؛ (8) دولت همان گونه كه به وجود مى آيد، از بين مى رود».همه حكومت ها حتى حكومت هاى حق، در معرض دگرگونى هستند، زيرا عوامل زوال دولت تنها از سوى حاكم نيست، بلكه بسيارى از عوامل از جمله عوامل طبيعى و خارجى، دگرگونى ارزش ها، اختلاف و... در فروپاشى حكومت ها مؤثر هستند. مقصود از بقاى حكومت اين است كه در برابر حوادث گوناگون همانند جنگ، شورش، نارضايتى هاى مقطعى و... بتواند خود را نگه دارد و در راستاى اهداف اصلى خود گام بردارد. مقصود از زوال حكومت اين است كه حوادثى همانند آن چه آمد، حكومت را متزلزل و يا نابود كند.2. زوال و بقاى حكومت نتيجه همه اصول و عواملى است كه بيان خواهيم كرد. هرچند هر يك از آنها به تنهايى مى تواند سستى پايه هاى حكومت را سبب گردد، ولى بقا و زوال وقتى حتمى و قطعى است كه همه عوامل با هم باشند.3. اصول و عواملى كه در اين بخش آمده، نتيجه تحقيق و بررسى نويسنده در پاره اى از آثار و سخنان علامه نراقى است. بنابراين ممكن است با پژوهش و تأمل بيش تر در ديگر آثار ايشان و يا ديگر عالمان و فقيهان شيعى، بتوان عوامل ديگرى را افزود.
لطفا منتظر باشید ...
