از آنچه در فصل هاى گذشته آورديم، روشن شد كه براى تبيين انديشه هاى سياسى نراقى از روش توصيفى تحليلى، بهره جسته و همه تلاشمان بر اين بود كه بااستفاده از آثار چاپى و خطى، متن انديشه هاى او را توصيف و تحليل نماييم و براى آن كه اصالت آن را نشان دهيم، گاه به پيشينه و گفتار برخى فقيهان اشارت هايى داشتيم. افزون بر اين، به برخى از پرسش ها و شبهه ها كه درباره انديشه و عملكرد سياسى نراقى بود، پاسخ گفتيم. اين نگاشته ده فصل داشت. در فصل اوّل با عنوان «زندگى علمى سياسى نراقى» به حيات علمى و سياسى و تلاش هاى فرهنگى آن بزرگوار پرداختيم. تربيت شاگردانى چون شيخ انصارى، آثار ارزشمند در دانش هاى گوناگون و پاسخ به پرسش ها و شبهات، بخشى از تلاش هاى فرهنگى او را تشكيل مى دادند. نراقى با اين كه يكى از بهترين كتاب هاى اخلاقى را نگاشته و اين بيانگر روح معنوى و عرفانى اوست، از عرصه سياست و اجتماع بركنار نبوده است، نقش ايشان در جنگ اوّل و دوم ايران و روسيه بسيار برجسته است. حضور و مشاركت او در صحنه هاى گوناگون سياسى و اجتماعى بيانگر آن است كه نراقى يكى از عالِمان آشناى به زمان خود بوده است.در فصل دوم، از اوضاع سياسى اجتماعى و علمى ايران در قرن سيزدهم هجرى، كه نراقى در آن مى زيسته است، سخن گفته ايم. از نظر سياسى روزگار فتحعلى شاه كه معاصر با مرجعيت علمى نراقى بود، از بحرانى ترين و حساس ترين مراحل تاريخ ايران به شمار مى آمد. جنگ ايران و روس يكى از حوادث مهم اين روزگار است. عالمان شيعى از جمله نراقى در اين جنگ نقش مهم و چشمگيرى داشتند. اينان در دوره نخست عليه كفّار روسيه فتواى جهاد دادند و در جنگ دوم (1241) نراقى و بسيارى از ديگر عالمان در ميدان جنگ حضور يافتند و مردم را به جنگ و جهاد تشويق كردند. اين همكارى و همراهى و بسيج مردم سبب شد كه در مدّت كم تر از دو ماه، بيش تر مناطقى را كه در جنگ اوّل به وسيله روسيه تصرّف شده بود، بازپس بگيرند، ولى متأسفانه به عللى كه به پاره اى از آنها در همين فصل اشاره كرديم، در اين دوره از جنگ، ايرانيان شكست خوردند و عهدنامه تركمانچاى بر ايران تحميل شد. در همين فصل با عنوان «اوضاع اجتماعى فرهنگى» به چگونگى مردم از بُعد مذهبى، سياست مذهبى دولت، اوضاع علمى و حوزه هاى علميه در آن روزگار و همچنين همگرايى عالمان دين با فتحعلى شاه سخن گفته و به پاره اى از انگيزه هايى كه اين همگرايى و مماشات را سبب شده، اشاره كرده ايم كه فهرست آن بدين شرح است:
لطفا منتظر باشید ...
