حضور در عرصه جامعه - سیمای آموزشی تربیتی مدرسه آقا حسین و آقا جمال خوانساری نسخه متنی

مولى مسيحاى فسايى از شاگردان بنام آقا حسين خوانسارى نظم و نثرى لطيف داشت. مسيحاى كاشانى در سرودن شعرهاى فارسى و عربى سرآمد دوران بود. اميرسيد على ميرزا رفيعا ميرزا معز فطرت ميرزاى تجلى و دهها نفر ديگر از شاگردان اين مدرسه در نثر و نظم جايگاه والايى داشتند. اينان با شعر و ادب كمر به خدمت دين و اخلاق و برانگيختن عواطف انسانى بستند.51

آقا جمال خوانسارى نيز اديب بود و نويسنده اى چيره دست. به روانى به فارسى و عربى مى نوشت نثر پرمايه و روان او هنوز همچنان زيبا و رخشا در آسمان ادب اين سرزمين مى درخشد و مورد استفاده استادان بزرگ

و پژوهشگران ادب پارسى است. شرح وى بر كتاب غررالحكم و دررالكلم آمدى از آثار ماندگار و برجسته زبان فارسى است. وى در اين اثر به زبان رسا و شيرين فارسى به شرح سخنان على(ع) پرداخته و گوهرهايى از كانِ حكمت مولى را به جامعه اسلامى هديه كرده است.

عقايدالنساء يا كلثوم نه نه از ديگر نوشته هاى ادبى منسوب به آقا جمال است در اين رساله به زبان طنز عقايد خرافى و رايج در بين زنان نمايانده شده است52 به گونه اى كه هر انسان دوستار جامعه نمونه و به دور از خرافه و علاقه مند به اسلام ناب را بر مى انگيزاند كه با اين پديده شوم درافتد و نگذارد خرافات تاروپود جامعه را از هم بگسلد.

اين اثر در نوع خود اگر به خوبى در آن درنگى شود و پيرايه هايى كه در طول زمان به آن بسته شده شناسايى و زدوده گردد انقلابى است در شناسايى دردها و آفتهاى مزمن جامعه.

حضور در عرصه جامعه

مدرسه خوانساريها فريادگر تعهد بود و مسئوليت پذيرى. دانش آموختگان اين حوزه پس از به پايان بردن دانشهاى لازم به ميان مردم مى رفتند و هر يك در خور توانايى و دانش خود در جايگاهى شايسته انجام تكليف مى كردند. حضور در كارهاى اجتماعى و سياسى سبب مى شد آموخته هاى مدرسه به محك آزمون و خطا درآيد و نكته هاى تاريك و پيچيده در عمل روشن گردد. اينان رهروان راه عارف نيك انديش و خدمتگزار مجلسى اول بودند كه سراسر زندگيش آميخته با كارهاى سياسى و اجتماعى بود. آن جناب در سفر به نجف آهنگ آن كرد تا مدتى در جوار مولى(ع) بار سفر اندازد و به عبادت و نيايش پردازد. ولى انديشه بحرانهاى اجتماعى اصفهان و دودستگيها و نياز شديد مردم به وجود عالمان پارسا سبب شد به سرعت به اين شهر بازگردد و در خدمت مردم باشد. او به اصفهان بازگشت و به

بركت وجودش امنيت و آرامش در ميان مردم بر قرار شد و خدمتهاى بسيار به دست تواناى وى انجام شد.53

شعاع دين گسترى حوزه خوانساريها همه زواياى جامعه اسلامى آن روز ايران را در برگرفت و دانش آموختگان و تربيت شدگان اين حوزه مبارك بسان ستارگان رخشنده در جاى جاى آسمان ايران اسلامى خوش و زيبا و دل انگيز درخشيدند كه به چند نمونه از تلاشهاى اجتماعى و سياسى آنان اشاره مى كنيم:

قضاوت: شمار بسيارى از شاگردان آقا حسين خوانسارى در منصب دادرسى كه منشأ خدمتهاى بسيار و سبب احقاق حقوق مردم بود مشغول به كار بودند. آقا جمال خود دادرس اصفهان بود54 و شيخ جعفر كمريى داماد و شاگرد آقا حسين در همين شهر دادرسى مى كرد. او گرچه در آغاز خودرا از كارهاى اجتماعى دور مى داشت ولى سرانجام احساس وظيفه كرد و مسئوليت مهم قضاوت را پذيرفت و اين كار را با تمام توان

دنبال كرد.55

ملاحسن گيلانى كه در پارسائى الگو بود رئيس دادرسان گيلان بود و تا زمان مرگ در اين پُست به جاى بود. او با تمام وجود دراحقاق حقوق مردم تلاش كرد و از هيچ قدرتى هراس نداشت.56

شيخ الاسلامى: شيخ الاسلامى از پُستهاى حكومتى و اجتماعى آن دوره بود. از سوى حاكم يكى از عالمان توانا و وارسته به اين كار گمارده مى شد و سرپرستى علما رسيدگى به امور دينى و… برعهده او بود. بسيارى از عالمان برخاسته از حوزه خوانساريها در اين جايگاه خدمت مى كردند. رياست علمى و مذهبى اصفهان بر عهده آقا حسين بود57 و شيخ جعفر قاضى افزون بر سمت قضاوت شيخ الاسلام اصفهان58 نيز بود ملاحسن گيلانى شيخ الاسلام گيلان ملامسيحاى فسوى شيخ الاسلام فارس59 ميرابراهيم قزوينى شيخ الاسلام قزوين60 ميرزا على خان گلپايگانى شيخ الاسلام گلپايگان61 سيد نعمت اللّه جزائرى شيخ الاسلام شوشتر62 و….

ولايت و رياست: حفظ نظام و حمايت از برنامه هاى حكومت در جهت خدمت به اسلام و مسلمانان در رأس برنامه هاى مدرسه آقا حسين خوانسارى بود. هر جا مشكلى سياسى و يا اجتماعى براى حكومت روى مى داد و عزّت اسلام و مسلمانان بستگى به حلّ آن داشت براى بر طرف كردن آن دست به كار مى شدند. بخشى از نامه هاى آقا حسين خوانسارى پاسخ به نامه هايى است كه از سوى سلطان سليمان براى وزرا و يا سلاطين ديگر سرزمينها فرستاده مى شد.63 در نامه اى كه به خامه آقا حسين به شريف مكّه از سوى شاه سليمان نوشته شده بر و حدت مسلمانان و همكارى دو جانبه براى برطرف كردن گرفتاريهاى مسلمانان و حاجيان تأكيد شده است.64

محمد مسيح فسائى نيز نامه هاى سياسى حكومت را به ديگر حاكمان انشا مى كرد. پاسخ نامه والى يمن به

خامه ايشان است.65 در گامى فراتر دانش آموختگان اين مدرسه به هنگام نياز و ضرورت از پذيرفتن پُستهاى اجرايى نيز دريغ نمى كردند.

آقا حسين خوانسارى گاه كه شاه سليمان به سفر مى رفت به جاى او به بست و گشادكارها مى پرداخت.66 سلطان العلما از شاگردان نامور وى در آن دوره دوبار به وزارت رسيد و از اين جايگاه خدمتهاى بسيار ارزنده اى به مسلمانان كرد و با فساد و تبهكارى با تمام توان به مبارزه برخاست.67