محور بودن عقايددر حوزه خوانساريها - سیمای آموزشی تربیتی مدرسه آقا حسین و آقا جمال خوانساری نسخه متنی

(براى توبه افزون بر طلب بخشش از خداوند غسل بكن.)

فخرالمحققين در شرح قواعد مستحب بودن غسل را ويژه گناهان كبيره دانسته و نوشته است:

(مقصود امام از غسل در اين جا براى بيرون رفتن از همه گناهان بوده نه ويژه غنا.)

آقا حسين خوانسارى بر او خرده گرفته كه روايت نصّ است در مورد غنا و با اين دستاويزهاى عقلى نمى توان استنباط احكام كرد و اسرار شريعت را دريافت:

(ثابت كردن احكام شريعت بمانند اين دستاويزهاى عقلى روا نيست. بله پس از ثابت كردن حكم به دليل شرعى مى توان از شواهد عقلى آن هم با احتمال شاهد آورد; زيرا فلسفه احكام در موارد بسيار پنهان است و عقل نمى تواند آن را بفهمد و به همه سوى آن پى برد.)29

ييا در مسأله پاك كردن چيز نجس كه آيا آب مى بايد يكباره بر آن ريخته شود و يا اگر كم كم آب پاك بر چيز نجس وارد شود پاك مى گردد؟

ايشان بر اين نظر است كه بايد به اجماع علما بسنده كرد كه مى گويند:

بايد آب را بر چيز نجس يك باره ريخت و سريان دادن آن به ديگر موارد نيازمند دليل است:

(تطهير مفهومى شرعى است و جاى دخالت عقل در آن نيست.

و به اجماع ثابت شده كه ورود يكباره پاك بر نجس پاك كننده است. براى ديگر موارد نص و دليل نداريم گرچه تفاوت ورود دفعى و تدريجى بر ما آشكار نشود زيرا عقل در اين موارد كاربرد ندارد.)30

آقا جمال نيز عقل را در پاره اى از مباحث مستقل دانسته و در بيش تر مقوله ها و گزاره هاى شرعى دايره نگاه عقل را محدود و آن را پيرو دليل نقلى برشمرده است و مى گويد: انديشه با كمك شريعت و روايت پيامبر و امام مى تواند به دستورات خداوند دست يابد.31

محور بودن عقايددر حوزه خوانساريها

اصول دين و عقايد سنگ زيرين آموزه هاى مدرسه خوانساريها بود. بنابر ديدگاه خوانساريها دانش عقايد و كلام زيربنا و اساس ديگر دانشهاست. اخلاق و فقه بر مبناى اصول عقايد پى ريزى شده اند. در مسائل و گزاره هاى دينى پيش از هر چيز بايد اساس آنها استوار گردد. پيش از هر چيز طالب علمان بايد اصول دين را بشناسند تا بتوانند شبهه ها را پاسخ گويند و در برابر خطرها از آن دفاع كنند.

آقا جمال خوانسارى درباره اهميت اصول دين نوشته است:

(و ممكن است كه بودن اينها اصول دين به اعتبار اين باشد كه مقصود اصلى از علم كلام همين مسائل است. ظاهر است كه علم كلام اصول است و ساير علوم دينيه مثل تفسير و حديث و فقه و اصول فروع; زيرا كه همه آنها موقوف بر آن است.)32

آقا حسين خوانسارى و پرورش يافتگان مكتب فكرى او در باب اصول دين و مسائل زيربنايى آثار بسيار از خود به يادگار گذاشته اند. آقا حسين خوانسارى افزون بر مباحث گوناگون فلسفى و كلامى رساله اى در جبر و اختيار ترجمه نهج الحق علامه حلّى در باب امامت رساله اى در شرح آيه:

(واذا ابتلى ابراهيم….) و رساله اى دررجعت نوشته است.33

با اين حال به مناسبت در لابه لاى مباحث فقهى به بيان پاره اى از مقوله هاى كلامى و اعتقادى مى پردازد از جمله: در پايان رساله (تسامح در ادله سنن) روايات و لايت و حديث غدير خم را يادآور مى شود و مدارك آنها را از كتابهاى اهل سنت گزارش مى كند.

آقا جمال نيز رساله هاى بسيارى در اين باره دارد از جمله: رساله مبداء و معاد شرح حديث بساط در ولايت على(ع) و رساله جبر و اختيار.

كتاب (الفصول المختار) از كتابهاى مهم راه گشا و روشن گر شيخ مفيد است. اين اثر در بردارنده مناظرات شيخ مفيد با عالمان و متكلمان بنام ديگر فرقه هاست. در اين رساله از گزاره هاى گوناگون سخن به ميان آمده و به خوبى و روشنى از مبانى و باورهاى شيعه دفاع شده و از شبهه هاى شبهه افكنان و خرده گيريهاى آنان پاسخ داده شده است.

با طرح دوباره اين شبهه ها و رواج خرده گيرى بر شيعه در زمان صفويه اهل انديشه احساس كردند كه بايد اين اثر ارزشمند شيخ مفيد احيا بشود و در دسترس علاقه مندان به اين گونه مباحث قرار گيرد; از اين روى آقا جمال به ترجمه آن به زبان فارسى پرداخته و براى به پايان رساندن هر چه زودتر ترجمه آن و در اختيار مردم قرار دادن آن تمام كارهاى علمى خود را تعطيل كرد و با چندين ماه تلاش پى گير ترجمه آن را به پايان رساند: