حضور در زمان - سیمای آموزشی تربیتی مدرسه آقا حسین و آقا جمال خوانساری نسخه متنی

(دامن سعى بر در ميان بستم و سلسله ساير علايق از كمر اهتمام گسستم و شب و روز بياض ديده و سواد حدقه را وقف سياه و سفيد مشاغل كاغذ و مداد نمودم و گاه و بيگاه آينه اوقات گرامى را در امتثال اين امر سامى از زنگ تعطيل زدودم… تا كتاب مجالس شيخ مفيد را ترجمه كنم تا فايده آن عام و اثرش در روزگاران تمام باشد.)34

ميرزا ابوالقاسم خوانسارى از

شاگردان آقا جمال نيز در باب عقايد و پاسخ گويى به خرده گيريهاى مخالفان به عقايد و باورهاى اسلامى و شيعى سخنها دارد. او كه عالمى هوشيار بود ديد پس از چيرگى افاغنه بر ايران حوزه ها رو به افول نهاده و بسيارى از علماى بزرگ يا به شهادت رسيده و يا حوزه را ترك كرده و مردم و حتى طلاب حوزه ها دربرابر شبهه هاى مخالفان بى دفاع مانده اند; از اين روى با نوشتن رساله هاى كلامى و نشر آن در جامعه و حوزه به پر كردن اين خلأ مشغول شد. خود در مقدمه رساله اى درباره عدل الهى در اين باره مى نويسد:

(اكثر اهل اين روزگار از معظم بلكه از تمامى آنها (اصول عقايد) غافل و بى خبر بودند. حتى آن كه اكثر طالبان علم نيز كه سالهاى دراز مشقّت غربت و تحصيل علم را كشيده… از آن عديم الاطلاع بودند… و رسائل و كتبى كه در اين ابواب از علماى اعلام صادر شده و به نظر اين حقير رسيده هيچ يك وافى به اين مقصود به نحوى كه از براى معرفت عامه ناس كافى تواند بود نبود و اسباب تطرق شبهات و وقوع در اباطيل و ترهات به علت خمول دين و افول علماى ربانيين تكثر و تظاهر به هم رسانيده بود لهذا اين معنى را بر خود لازم دانست و مضايقه از خروج از وضع اين رساله ننموده)35

حضور در زمان

از ويژگيهاى مدرسه خوانساريها همراهى با زمان و حضور در عرصه هاى گوناگون اجتماعى بود. درس و بحث در اين مدرسه با شكوه مقدمه براى شناخت اسلام و دفاع از دين و خدمت به جامعه بود. دانش آموختگان آن متعهد و مسؤوليت شناس بودند و شانه از زير بار مسؤوليت خالى نمى كردند.

آقا جمال در شرح اين سخن على(ع): (سلامتى در تنهايى است) پس از بررسى روايات انزواگزينى و

احاديث معاشرت اين نكته را استنباط مى كند: تنهايى و كناره گيرى از مردم در همه جا پسنديده نيست و روايات بسيارى ازدواج كمك به همنوعان زيارت مؤمنان و كمك به جامعه را تشويق كرده اند و اگر اين حديث از على(ع) صادر شده باشد مراد از آن مردم گريزى نيست و عالمان دينى نمى توانند با تمسك به چنين روايتهايى از رنجها و زحمتهايى كه معاشرت در پى دارد گريزان باشند و شانه از زير بار مسؤوليتها خالى كنند.36

در اين جا به گوشه اى از تلاشهاى علمى و حضور قوى دانش آموختگان اين مدرسه در عرصه اجتماع اشاره مى كنيم.

الف: حضور علمى: شرايط فرهنگى و اجتماعى دوره آقا حسين خوانسارى بسترى مناسب براى نشر انديشه ها فراهم آورده بود بويژه در پرتو وزراى دانش پرور شاه سليمان اربابان افكار گوناگون از مسلمانان و غيرمسلمانان به نشر باورهاى خود مشغول بودند و براى بقاى خود در كشمكش هاى پرشتاب فرهنگى تلاش مى ورزيدند. در اين آوردگاه مدرسه خوانساريها در عرصه هاى گوناگون فرهنگى شركت قوى و مقتدرانه داشت از آن جمله:

نشر كتابهاى سودمند: در كم تر روزگارى به گستردگى اين دوره كتابهاى علمى و مذهبى منتشر شده است. دراين برهه هزاران نوشته سود بخش درباره عقايد تفسير اخلاق تاريخ فقه و… نشر يافته و بخش درخورى از آنها به خامه دانش آموختگان اين مدرسه نگاشته شده است.

محقق خوانسارى در زمينه عقايد شيعى و مسائل فلسفى كلامى فقه و… رساله هاى گوناگونى نگاشت و نگاشته هاى او در حوزه ها با استقبال گرم خوانندگان رو به رو شد. مسائل كلامى و فقهى مورد اختلاف و مورد احتياج حوزه ها بخش مهمى از اين نگاشته ها را تشكيل مى دهد.