بخش نخست: وثوق صدورى و وثوق سندى - وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاهها نسخه متنی

نوشتارى كه پيش روى داريد, در سه بخش سامان يافته است:

1. وثوق صدورى و وثوق سندى.

2. قرينه ها و نشانه هايى كه به روايت اعتبار مى دهند.

3. ديدگاههاى شهيد ثانى و آقا جمال خوانسارى در روضه و حاشيه هاى آن.

4. نكته هاى پراكنده از جمله: بررسى نشانه ها و قرينه هايى كه به مقبوله عمر بن حنظله اعتبار داده است و در پايان اشاره به پاره اى از شبهه هاى سندى آن و ردّ آنها.

بخش نخست: وثوق صدورى و وثوق سندى

از آثار و نوشته هاى شهيد ثانى, بويژه كتاب الرعاية چنين بر مى آيد كه وى, از پيروان مكتب وثوق سندى است. ديدگاههاى رجالى او بر پايه اين مشرب استوار گرديده و اين گونه نگرش اثر بسيارى در اختلاف فتواى وى با ديگران پديدآورده است.

آقا جمال خوانسارى, در برابر شهيد ثانى قرار دارد. وى در شرح روضه, پاى بندى خود را به مكتب وثوق صدورى مى نماياند.

گزاف نگفته ايم اگر اين دو ديدگاه رجالى را دو مكتب بناميم و بر اين باور باشيم اختلاف در فتواى فقيهان از همين جا ريشه مى گيرد.

اثر اين دو گرايش رجالى, بيش تر از اثر علم اصول در گوناگونى فتواها نيست. البته لغت و ادب, در گوناگونى فتوا, اثر دارد, ولى اين دانش هم به پايه علم رجال نمى رسد.

دانش رجال, ريشه در جان فقه دارد. فقيه بى خبر از دانش رجال و زواياى آن, فقيه نيست و نمى توان بر فتاواى او اعتماد كرد و او را در استنباط فروع موفق خواند.

هر اندازه ژرف انديشى فقيه در دانش رجال, بيش تر و افزون تر باشد, رشد و بالندگى وى در دانش فقه نمايان تر است.

دانش رجال, در ضعيف و مورد اعتماد شمردن چند راوى خلاصه نمى شود, بلكه, قاعده ها, ترازها و قانونهاى دانش رجال, اوراق فقه را رقم مى زند و سبب پيدايش فتاواى گوناگون مى شود.

گروه فقيهان, چه وثوق صدوريها و چه وثوق سنديها, بر ضرورت و بايستگى پرداختن به دانش رجال, اتفاق نظر دارند و در برابر, اخباريان كه پرداختن به دانش رجال را تباه ساختن عمر و كارى بيهوده بر شمرده اند و اخبار و احاديث كتابهاى روائى را از نظر صدور قطعى دانسته اند.

محدث بحرانى, در مقدمه حدائق, به شرح, ديدگاه اين مكتب را درباره دانش رجال و درايه آورده است. وى مى نويسد:

(رجال شناسان و علماى دانش رجال و فقيهان, در بسيارى جاها, با ديدگاههايى كه خود ارائه داده, به مخالفت برخاسته و گوناگون سخن گفته اند.

حديثى را يك جا ضعيف قلمداد كرده و در ديگر جا, به همان حديث عمل كرده اند.

در يك جا, راوى را ضعيف دانسته و در جاى ديگر, همان راوى را ثقه شمرده اند.)

البته اين سخن محدث بحرانى, بيراه نيست. در فقه, اين گونه گوناگون سخن گفتنها و اظهار نظرها ديده مى شود, ولى اين دليل نمى شود نقش كارساز و مهم اين دانش ناديده انگاشته شود.

فقيهان پيرو دو مكتب: وثوق صدورى و وثوق سندى, هر دو گروه, اصولى هستند و مى توان گفت: اخباريان هم در جرگه باورمندان به وثوق صدورى قرار دارند.

قدماى اصحاب و فقيهان پيش از علاّمه حلى, همگان, به وثوق صدورى باور دارند.